استانا: 
استانا، baq.kz ٴتىلشىسى.استانا، baq.kz ٴتىلشىسى. استانادان 128 كم قاشىقتىقتا قورعالجىن اۋدانى ورنالاسقان. اۋداننىڭ ماقتانىشى – قورعالجىن مەملەكەتتىك تابيعي قورىعى. ال قورىق الەمگە قوقيقازىمەن تانىمال. ەكزوتيكالىق قۇستىڭ قازاقستاندا مەكەندەۋى تاڭقالدىرادى. جىل سايىن وتەتىن «فلامينگو» فەستيۆالى اياسىندا اۋداننىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسىپ قايتتىق.
تۋريستەر قورعالجىنعا استانا قالاسى ارقىلى كەلەدى. اۋدان مەن استانا اراسىندا اۆتوبۋس پەن تاكسي قاتىنايدى. ارا قاشىقتىق – 128 شاقىرىمدى 2-2،5 ساعاتتا ٴجۇرىپ بارۋعا بولادى. ال قوقيقازدى كورگىڭىز كەلسە اۋدان ورتالىعىنان ارى قاراي 45 شاقىرىم جۇرەسىز.
«تۋريستەر استاناعا ۇشىپ كەلەدى. سوسىن قورعالجىنعا قالاي بارۋعا بولادى دەپ سۇرايدى. ەشكىم بىلمەيدى. «اۆتوۆوكزالعا بارىڭىز دا، تاكسيگە وتىرىڭىز» دەيدى جەرگىلىكتى ادامدار. ولار اۆتوۆوكزالعا بارادى. ٴتۋريزمى دامىعان ەلدەردە ەشكىم-ەشكىمدى الدامايدى. تاكسيست 2500 تەڭگە جولاقىنى 20 مىڭ دەپ ايتقان. مۇنى تۋريستەردىڭ ٴوز اۋزىنان ەستىدىم»، - دەيدى اۋدان اكىمى.
باۋىرجان عايسا تۋريستەر اعىلشىن تىلىندە اقپارات الا المايتىنىن، سەبەبى ونداي ماماندار جوقتىعى تۋرالى ايتتى.
«ولاردى قارسى الاتىن ادامدار اعىلشىنشا ٴبىلۋى كەرەك. مۇنداعىلار اعىلشىنشا تۇسىندىرە المايتىن بولعان سوڭ ورىسشا سويلەيدى. كەلۋشىلەر ەشتەڭە ۇقپايدى. سوسىن ٴارى قاراي قورىققا بارادى. ياعني بىزگە ٴتىل بىلەتىن ماماندار قاجەت. قوناق ٴۇي، لوگيستيكا تۋرالى اقپارات قولجەتىمدى بولۋى ٴتيىس. ٴبىز عوي تۋرفيرماعا ۇيرەنگەنبىز. شەتەلدىك تۋريستەر باسقاشا، اقشاسىن ەسەپتەپ وزدەرى كەلە بەرەدى»، - دەيدى عايسا.
ونىڭ ايتۋىنشا، اۋداندا سىرتتان كەلۋشىلەرگە ارنالعان 100 توسەك ورنى بار. ٴبىر تاۋلىككە 2500 تەڭگە مەن 10 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا تولەيسىز.
قوقيقازدار قورىققا مامىردا ۇشىپ كەلىپ، قازاندا ۇشىپ كەتەدى. سول سەبەپتى جازدا ۇيا سالاتىن كەزدە كەلگەن دۇرىس.
«قورعالجىن – بىرەگەي ەكوجۇيەگە يە قورىق. ٴبىز ونى قورىق رەتىندە، تۋريستىك دەستيناسيا رەتىندە دامىتۋ قاجەت ەكەنىن ٴبىلىپ وتىرمىز. اقمولا وبلىسىندا four season باعدارلاماسى بار. وبلىس اكىمىمەن وتكەن كەشەگى جيىندا قورعالجىندا ٴجيى شارا وتكىزىپ تۇرۋدى ايتتى. استانادا حالىق اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزگەندە ٴار ون ادامنىڭ جەتەۋى قورعالجىنعا بارۋعىسى كەلەتىنىن بىلدىك. ٴبىراق كوپشىلىگى قالاي بارۋ مەن قايدا توقتاۋعا بولاتىنى تۋرالى اقپاراتتان حابارسىز. قورعالجىن – اقمولا وبلىسىنداعى پوتەنسيالدى تۋريستىك جاقۇتتاردىڭ ٴبىرى. مۇنى دامىتقىمىز كەلەدى. اكىممەن بىرگە استاناعا دەيىنگى تاس جولدى كوردىك. ەندى جول بويىندا سەرۆيس جاساۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. تۋريستەر جولدا توقتايتىن ورىندار سالامىز»، - دەيدى اقمولا وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى مارات يعالي.
اكىم ورىنباسارى قورىققا سوڭعى ٴۇش جىلدا الەمنىڭ 83 ەلىنەن تۋريستەر كەلگەنىن ايتىپ، قورعالجىن ٴتۋريزمىن دامىتۋعا جارنامانىڭ قاجەتى جوق دەپ وتىر.
«ورىس قىزى ماريام مەن قازاق جىگىتى دۋدارايدىڭ ماحابباتى تۋرالى «دۋداراي» دەگەن اتاقتى ٴاندى رەسەيدە دە، قىتايدا دا ايتادى. قورىقتاعى تەڭىز وزەنىمەن بايلانىستى وسى ماحابات تاريحى تۋرالى قىزىقتى ەسكەرتكىش ورناتىپ، ارنايى تۋر جاساۋ قاجەت دەپ ويلايمىن»، - دەيدى ول.
قورعالجىن اۋدانىنىڭ اكىمى باۋىرجان عايسا بۇل ماسەلەنى كوكشەتاۋداعى تۋرفيرمالارمەن تالقىلاعانىن ايتتى.
«ولار بىزگە كەلۋگە دايىن. ٴبىراق ولار لوگيستيكانى تولىقتاي سالۋدى سۇراپ وتىر. ۇلكەن اۆتوبۋسپەن كەلەتىندىكتەن تۇراق قاجەت. بۇل ماسەلەمەن جۇمىس ىستەيمىز جانە كەلەسى ماۋسىمعا دايىن بولامىز»، - دەپ جاۋاپ بەردى ول.
مارات ٴيعاليدىڭ ايتۋىنشا جازعى كانيكۋلدا استاناداعى كوپتەگەن اتا-انا قورعالجىنعا بالالارىن ون كۇنگە قالدىرادى. قورعالجىن قازاقي مەكەن بولعان سوڭ بالالار ٴبىر وتباسىدا تۇرىپ، قازاقشا ۇيرەنەدى. ولار سالت-داستۇردەن حاباردار بولىپ، ۇلتتىق تاعامداردى ازىرلەيدى.
قورعالجىن مەملەكەتتىك تابيعي قورىعى ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى الەكسەي كوشكيننىڭ ايتۋىنشا قورىق جىلىنا 5000 ادام قابىلدايدى.
«قورعالجىندا 1968 جىلعا دەيىن قورىق-اڭشىلىق شارۋاشىلىعى بولدى. پارادوكسالدى اتاۋ، ٴيا؟ بىرەۋگە قورىق، ەندى بىرەۋگە اڭشىلىق. سودان كەيىن عالىمدار جابىلىپ «قورىق جاسايىق» - دەدى. ٴقازىر قازاقستانداعى ەڭ ۇلكەن قورىققا اينالدى. كەيدە كەلىشۋلەر «ورمان قايدا؟» دەپ سۇرايدى. بۇل سونداي دالالىق قورىق دەيمىز. سوسىن رەنجيدى. كەيدە شەتەلدىكتەرمەن كەلە جاتساڭ جولدىڭ ورتاسىندا توقتاتىپ، ۇزاققا كەتىپ قالادى. توقتاماي جۇرە بەرەدى. «مىنا جەر قانداي اسەم» دەپ تاڭدانىپ جاتادى»، - دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، قورىققا ورنيتولوگتار ٴجيى كەلەدى (شامامەن جىلىنا 300-400 ادام).
«جىلان 5 ملن تۋريست باراتىن اقش-تاعى ۇلى كانونعا جەتۋ قايدا. راند كانونعا جەتۋ قايدا. بىزگە شامامەن 5 مىڭ ادام كەلەدى. ولاردىڭ اراسىندا وقۋشىلار، ستۋدەنتتەر، تۋريستەر، ورنيتولوگتار بار. قورىقتىڭ ٴبىر كۇندىك جۇكتەمەسى بار. زاڭنامالىق پاتەنت بويىنشا 100-150 ادامنان ارتىق قابىلداي المايمىز. بۋراباي سياقتى ەسىگىمىزدى اشىپ قويىپ، مىڭداعان ادامدا كىرگىزە سالمايمىز. قورعاۋ ايماعىندا مارشرۋتتار بەلگىلەنگەن. قورىق شتاتىندا ەكسكۋرسيا جەتەكشىلەرى جوق. كۇنىنە 2-3 ماشينا كەلىپ جاتادى»، - دەيدى ول.
قورعالجىننىڭ برەندىنە اينالعان قوقيقازدار جازعى مەزگىلدە ۇشىپ كەلەدى دە كۇزدە جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى. جىلدان-جىلعا قىزعىلت ٴتۇستى قۇستار سانى ازايىپ جاتىر. مۇنىڭ سەبەبى ەكزوتيكالىق قۇستار باعىتتارىن وزگەرتىپ جاتىر. كەيبىر ەلدەردە ولاردى اتۋعا، ساتۋعا تىيىم سالىنباعان. بۇرىندارى قورعالجىن قورىعىنا 150 مىڭعا دەيىن قوقيقاز ۇشىپ كەلسە سوڭعى جىلدارى بۇل سان ٴۇش ەسەگە قىسقارعان.
«بىزدەن سولتۇستىك افريكاعا ۇشادى. ٴبىر ماۋسىمدا شامامەن 50 مىڭداي ۇشىپ كەلەتىن. ولارعا جۇزىك تاعىپ ورتالىق افريكادان، يران، يراك، فرانسيا مەن يتاليانىڭ وڭتۇستىگىنەن قايتىپ كەلەتىندەرىن كورجىك. ٴبىر عانا جەرگە بارمايدى. بيىل وتە از ۇشىپ كەلدى. 4 مىڭ قوقيقاز بولدى. تەڭىزدەگى گيدروبيونتتار، ارتەميا ازايدى.مۇمكىن جول-جونەكەي باسقا قولايلى جەر تاۋىپ العان شىعار»، - دەدى الەكسەي كوشكين.
قوقيقازدىڭ ەرەكشەلىگى – ادامداردىڭ كەلە جاتقانىن 300 مەتردەن بىلەدى. سول ٴۇشىن جاقىن كەلۋگە بولمايدى. داۋىستى ەستىسە جۇمىرتقالارىن تاستاپ، باسقا كولگە ۇشىپ كەتەدى.
قورعالجىندا وسىمدىكتىڭ 500 ٴتۇرى، 1400-دەن استام سۋ جانە جەردەگى جانۋارلار، قۇستاردىڭ 650 ٴتۇرى، جاندىكتەردىڭ 700 ٴتۇرى مەكەندەيدى. قورعالاتىن ايماقتا 60-تان استام سيرەك جانۋار مەن وسىمدىك قىزىل كىتاپقا ەنگەن. حالىقارالىق تابيعاتتى قورعاۋ تىزىمىنە سايعاق، ٴتۇز سۋىرى سۇتقورەكتىلەردىڭ 8 ٴتۇرى كىرگەن.
توقسان جىلدىق تاريحى بار اۋداندا 10 مىڭ ادام تۇرادى. نەگىزگى كاسىپ – مال شارۋاشىلىعى. دەسە دە جالعىز كاسىپورىن ەت كومبيناتى دۇرىس جۇمىس ىستەمەيتىن كورىنەدى.
«رەسمي 8880 كىسى تۇرادى. 10 مىڭ دەسەك تە بولادى، سەبەبى قالادا جۇمىس ىستەيتىندەر بار. ٴقازىر جەر از ٴدان سەبەتىن، ٴبارى تە قانا مالمەن كۇن كورىپ جاتىر. سۋ بار، قاز بەن ۇيرەكتى دە پايدالانۋعا بولادى. تۇرعىندار ٴىرى قارا، جىلقى ۇستايدى. اۋدان بويىنشا بۇل ٴىستى كوتەرۋ جونىندە باعدارلاما ازىرلەيتىن بولامىز»، - دەيدى اۋدان اكىمى باۋىرجان عايسا.
اۋدان اكىمى تۋريزم جاعىنان دامىتۋعا جاعداي دا، جەر دە، جان-جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر دۇنيەسى بار ەكەنىن ايتتى.
«ەگەر 10 مىڭ تۋريست كەلىپ 10-20 مىڭنان تاستاپ كەتسە بۇل جامان ەمەس. ٴبىزدىڭ مىندەتىمىز قوناقتاردى قارسى الىپ، تاماقتاندىرىپ، قورىققا اپارىپ، اقشا تابۋى ٴۇشىن تۇرعىندارعا تۇراقتى جۇمىس تاۋىپ بەرۋ بولىپ وتىر. وسىلاي جۇمىس ورنىن قۇرۋ ارقىلى اۋداندا سالىق ٴتۇسىمى كوبەيەدى. ال ينفراقۇرىلىم، لوگيستيكانى جاقسارتۋ تۋرالى ايتا المايمىن. ول ٴۇشىن اقشا كەرەك. اۋدان بيۋدجەتىنىڭ 70 پايىزى مۇعالىمدەرگە بولىنەدى. اقشا الىپ كەلەتىن كاسىپورىندار جوق. ٴبىر عانا ەت كومبيناتى بار، ونىڭ ٴوزى دۇرىس جۇمىس ىستەمەي جاتىر. جوبا بويىنشا قۋاتتىلىعى ون بەس مىڭ توننا بولسا ٴقازىر 2،5 – 3 مىڭ توننادان اسپايدى. سول باعدارلامانى جۇزەگە اسىرساق تۇرعىندار تابىس تابار ەدى. حالىققا جۇمىس بەرىپ، ولار اقشا تاۋىپ العاندا جولدى دا، ٴبارىن دە ىستەيمىز»، - دەدى ول.
اۋداندىق كاسىپكەرلىك، ونەركاسىپ جانە تۋريزم ٴبولىمىنىڭ باسشىسى گۇلشات قاراعوجينا 7-8 جىلدان بەرى تۋريزم جاقسى دامىپ جاتقانىن ايتتى.
«بىزدە ەڭ ٴبىرىنشى بۇۇ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ جوبالارىمەن قوناق ۇيلەر سالىندى. ٴالىمجانوۆ دەگەن كاسىپكەر جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتىر. بۇگىندە 6 قوناق ٴۇي بار. شەتەلدەن قوناقتاردى قارسى الىپ، ولارعا قازاقتىڭ تاعامدارىن، قولونەرىن ۇسىنامىز. «بالتابەكوۆ» تۋريستىك كەشەنىندە تازى يتپەن، بۇركىتپەن سەرۋەندەۋگە بولادى. قورعالجىن ناعىز قازاقي اۋدان. قولونەرشىلەر وتە كوپ. قۇرت، قىمىز، كيىز ٴۇيىمىز بار. قورعالجىنعا ەكسپو كەزىندە كوپ ادام كەلىپ، ٴبىراز سالىق ٴتۇستى»، - دەيدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا اۋداندا گيد، ەكسكۋرسيا جەتەكشىلەرىن وقىتۋ كەرەك. سونداي-اق، قوناق ٴۇي جۇمىسشىلارى، ادامداردى قارسى الاتىن، مەيرامحانادا قىزمەت كورسەتەتىن تالاپقا ساي ادامدار جەتىسپەيدى.
«ٴتۋريزمدى دامىتۋعا كوپ اقشا ٴبولۋ قاجەت. قورعالجىندا شيپالى بالشىق بار. جەرگىلىكتى تۇرعىندار تامىز ايىندا تۇز پىسكەندە بالشىققا ٴتۇسىپ ەم الادى. بىزگە سونداي كۋرورتتىق ەمدەۋ ورنىن سالۋ كەرەك»، - دەدى گۇلشات قاراعوجينا.
قورعالجىن اۋدانىندا ون ٴتورتىنشى مارتە رەسپۋبليكالىق «فلامينگو» فەستيۆالى ٴوتتى. فەستيۆالگە قازاقستاننىڭ ٴار ايماعىنان وقۋشىلار قاتىسادى. جەڭىمپازدار قورىققا كەلىپ ٴوز كوزدەرىمەن قوقيقازداردى تاماشالاۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. سولاردىڭ ٴبىرى شىمكەنت قالاسىنان كەلگەن ارداق قۇتتىبايەۆ قازاقستاندا قوقيقازدار ٴومىر سۇرەدى دەپ ويلاماعانىن ايتادى.
«قوقيقاز كورەمىن دەپ ۇمىتتەندىم. ٴدۇربىنىڭ كومەگىمەن ولاردى انىق كورە العان جوقپىز. اپپاق نۇكتە بولىپ تۇردى. ەكسكۋرسيادا كوپتەگەن جانۋار تۋرالى ماعلۇمات الدىق. وسىعان دەيىن قازاقستاندا قوقيقاز ٴومىر سۇرەدى دەپ ويلامادىم. الايدا مەن سۇيكىمدى، ەكزوتيكالىق قۇستاردى كورگەندە تاڭقالدىم. قوقيقازداردى قازاقستاننىڭ سۇلۋ قۇستارى دەپ ەسەپتەيمىن جانە ولاردى كورۋگە سىزدەردى شاقىرامىن»، - دەيدى وقۋشى.
فەستيۆالگە بەينەلەۋ ونەرى، ساندىك-قولدانبالى ونەر، قىسقا مەتراجدى فيلم، فوتوسۋرەت، ەكولوگيالىق ەرتەگى اتالىمدارى بويىنشا 9-18 جاس ارالىعىنداعى بالالاردىڭ جۇمىستارى قابىلداندى.
ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، «فلامينگو» فەستيۆالى ەكولوگيالىق مادەنيەت پەن تاربيەنى دامىتۋعا ىقپال ەتۋ، جۇرتشىلىقتىڭ نازارىن قورعالجىن مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىنا — يۋنەسكو-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك تابيعي مۇراسىنىڭ وبەكتىسىنە اۋدارۋ، ونىڭ بىرەگەي الەۋەتىن كوپشىلىككە تاراتۋ، مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، قايىرىمدىلىق حالىقارالىق قورلاردىڭ نازارىن تەڭىز-قورعالجىن كولدەر جۇيەسىنىڭ بيوارتۇرلىلىگىن ساقتاۋ ماسەلەلەرىنە اۋدارۋ ماقساتىندا وتكىزىلەتىنىن ايتتى.
فەستيۆالدە اۋدانداعى ونەر يەلەرى، سونداي-اق تانىمال انشىلەر — ادام مەن رينات مالساگوۆ ونەر كورسەتتى.
«فلامينگو» فەستيۆالى اياسىندا قورعالجىن ەكولوگيالىق وبسەرۆاتورياسىندا «قازاقستان وقۋشىلارىنا ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ باعدارلاماسىنا ورنيتولوگيالىق باقىلاۋلاردى ەنگىزۋ» جوباسى تانىستىرىلدى.
«بىزدە مەكتەپ باعدارلاماسىندا ەكولوگيالىق ٴبىلىم بەرۋ مازمۇنى جاعىنان، قامتۋ جاعىنان شەكتەلگەن. فلورا مەن فاۋنانى باقىلاۋ مۇمكىندىگى قولدانىلمايدى. بۇل جاعداي ينفراقۇرىلىم ماسەلەسىمەن، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ از قاتىسۋى مەن ەكولوگيالىق وقۋلىقتاردىڭ جوقتىعىنان بولىپ وتىر. سول ٴۇشىن دە وقۋشىلار ارقىلى ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ جانە ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ جوبا ماقساتى بولىپ وتىر" - دەيدى قورعالجىن ەكولوگيالىق وبسەرۆاتورياسىنىڭ ديرەكتورى قۇرالاي تۇسپەكوۆا..
ول ٴارتۇرلى سانات بويىنشا وقۋ باعدارلاماسى ازىرلەنگەنىن، ورنيتولوگيالىق باقىلاۋ جۇيەسىن تەستىلەۋ باستالعانىن اتاپ ٴوتتى.
«بۇگىندە 60 وقۋشى تابيعي ورتادا ورنيتولوگيالىق باقىلاۋ تەستىلەۋ باعدارلاماسىنان ٴوتتى. ساۋالناما جۇرگىزىپ، قاتىسۋشىلاردىڭ باعاسىن بىلدىك. گرانتتىق قارجىلاندىرۋ اياقتالعان جاعدايدا دا جوبانى جالعاستىرا بەرەمىز. قوقيقاز وسى جەرگە ۇشىپ كەلەتىن بولعان سوڭ وقۋشىلار تەك وسىندا كەلەدى. بۇل باعدارلاما ٴۇش كۇنگە ارنالعان. جوبا 2019 جىلى اياقتالادى. ٴبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە تانىستىراتىن باعدارلامانى ازىرلەيمىز. 5-8 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان 100 ساعاتتىق جانە 120 ساعاتتىق تەريالىق جانە پراكتيكالىق ساباقتار بولادى. بۇل فاكۋلتاتيۆتى ساباق»، - دەدى ول.
قورعالجىن مەملەكەتتىك تابيعي قورىعى ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى الەكسەي كوشكين ەكولوگيالىق تاربيەنى بالالاردان باستاۋ كەرەك دەيدى، سەبەبى ەرەسەكتەرگە ۇيرەتۋ ناتيجە بەرمەيدى.
«بالالاردى تابيعاتتى سۇيۋگە ۇيرەتۋىمىز كەرەك. ۇلكەندەرگە ٴبارىبىر، اڭشى بولسا سولاي قالادى. ٴومىر بويى مىلتىق اتىپ كەلە جاتقان ادامعا نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىن ٴتۇسىندۋرى وتە قيىن. بالالار قولىنا قارۋ ەمەس، فوتواپپارات الىپ تابيعاتتى سۋرەتكە تۇسىرەر بولسا قۋانامىز»، - دەيدى ول.
اقش ەلشىلىگىنىڭ كىشى گرانتتار باعدارلاماسى جانە قارجىلاندىرۋ اسسيستەنتى سەرىك دوساليەۆ بۇل جوبانىڭ ٴارى قاراي ەكولوگيالىق ٴبىلىم بەرۋدى ىنتالاندىرىپ، وقۋشىلار مەن ولاردىڭ اتا-انالارىنا قورشاعان ورتاعا دەگەن قاتىناسىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەتىنىن ايتتى.
فوتولار: نۇرجاس جاقسىباي
ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!
4581 
0
3052
0