استانا: 
6518 
0
ادەتتە تۇماۋ تيگەندە، نە بولماسا اس مازىرىندە قولدانىلاتىن سارىمساقتىڭ ەمدىك قاسيەتى مول ەكەنىن بىلە بەرمەيمىز. ال ونىڭ قۇراندا دا، حاديستەردە دە ايتىلاتىندىعىنا كوڭىل اۋداردىڭىز با؟ ٴار ٴىسى حيكمەتكە تولى حاكىم راببىمىز سارىمساقتى دا ادام بالاسىنا وتە پايدالى ەتىپ جاراتىپتى.
ول قانداي وسىمدىك؟
سارىمساق – پياز تۇقىمداستار توبىنا جاتاتىن كوپجىلدىق ٴشوپ تارىزدەس وسىمدىك. ٴونىمدى توپىراقتىڭ استىنا سالادى. توپىراعى جۇمساق ٴارى قۇنارلى بولسا، سارىمساقتىڭ باسى دا ۇلكەيە تۇسەدى. باسى بىرنەشە بولىكتەردەن قۇرالادى. ٴدامى اششى، ٴيىسى وتكىر. كۇزدىك جانە جازدىق دەپ بولىنەدى. كوكونىس رەتىندە اس مازىرىندە بۇرىننان كوپ قولدانىلادى. اسىرەسە، شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا، تاياۋ شىعىس، سولتۇستىك افريكا ەلدەرىنىڭ، سونداي-اق جەرورتا تەڭىزى تاعامدارىنىڭ نەگىزگى قوسپاسى. كونە مىسىرلىق پاپيرۋستاردا دا سارىمساقتار جايلى مالىمەتتەر كەزدەسكەن.
قىزىقتى مالىمەتتەر
ەرتەدە ريمدىكتەر مەن گرەكتەر سارىمساق جەگەن اسكەر باتىل ٴارى وجەت بولادى دەپ سەنگەن. ٴتىپتى وليمپ ويىندارىنا قاتىساتىن اتلەتتەر دە بۇدان شەت قالماعان. مىسىرلىق ايەلدەر بالالارىن ىشەك قۇرتتاردان ساقتاۋ ٴۇشىن مويىندارىنا سارىمساق ٴىلىپ قويۋدى ادەت ەتكەن ەكەن.
پيراميدالاردى سالىپ جاتقان جۇمىسشىلاردى ٴتۇرلى اۋرۋدان قورعاۋ ٴۇشىن ولارعا پياز بەن سارىمساق قوسىلعان تاعامداردى كوپ جەگىزگەن. سارىمساق جەۋ ولاردىڭ جۇمىسقا دەگەن قابىلەتتەرىن ارتتىرعان كورىنەدى. بۇل جايىندا ب.ز.د. 450 جىلى مىسىرعا ساياحات جاساپ، حەوپس پيراميداسىن تاماشالاعان كونە گرەك تاريحشىسى گەرودوت مىناداي ەستەلىك جازىپ قالدىرعان: «پيراميدادا كونە ەگيپەتكە ٴتان بەلگىلەرمەن تاڭبالانعان جازبالار ساقتالىپتى. وندا پيراميدانى سالىپ جاتقان ۋاقىتتاردا جۇمىسشىلار تۇتىنعان اششى كوكونىستەر: شالعان، پياز بەن سارىمساقتاردىڭ مولشەرى كورسەتىلىپتى. الگى جازباداعى تاڭبالاردى ٴتۇسىندىرىپ تۇرعان اۋدارماشىم ٴبىر مەزەتتە قاتتى تاڭعالعان كەيىپتە «بىلەسىز بە، جۇمىسشىلارعا پياز بەن سارىمساق الۋعا جۇمسالعان اقشا تۇپ-تۋرا ون التى مىڭ كۇمىستى قۇراپتى» دەگەنى ەسىمدە جاقسى قالىپتى».
قىتاي حالقى سارىمساقتى اس قورىتۋ مەن تىنىس الۋ جولدارىنداعى اۋرۋلاردى ەمدەۋگە، وبا مەن تىرىسقاق ىندەتتەرىنەن قورعانۋعا، ايەلدەردىڭ ەتەككىر سيكلى بۇزىلعان كەزدە، تەرى اۋرۋلارىنا، رەۆماتيزمگە، اۆيتامينوزعا قارسى پايدالانسا، كوپتەگەن ۇلت سارىمساقتى ٴالى دە جىلان شاققاندا، ۋدىڭ اسەرىن كەتىرۋگە جاراتۋدا. ٴبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا دا اسكەرلەرگە كوبىرەك سارىمساق جەگىزۋ ارقىلى ولاردى جۇقپالى اۋرۋلاردان قورعاۋ تاجىريبەسى ىسكە اسىرىلعان.
قۇراندا اتالا ما؟
اللا تاعالا مۇسا پايعامبار (ا.س.) قاۋىمىن ٴتۇرلى سىناققا سالىپ، 40 جىل شولدە قاڭعىرتقانى بەلگىلى. «كوكتەن بىزگە تاماق ٴتۇسسىن» دەگەندە، ولارعا ۇنەمى بودەنە ەتى مەن ٴماننا شىرىنى ٴتۇسىپ تۇرعان. ٴبىراق ٴبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن الگى قاۋىم قايتا باياعى انىنە باسادى. وزدەرى بۇرىن كوپ تۇتىنعان كوكونىس تۇرلەرىن، جەڭسىك استارىن اڭسايدى. تاماقتىڭ ٴبىر تۇرىنەن جالىققاندارىن ايتىپ، مۇسا پايعامبارعا (ا.س.) شاعىمدانادى. وسى وقيعا باياندالعاندا، اياتتاعى كوكونىستەر قاتارىندا سارىمساق تا اتالعان:
(ٴاي، يسرايىل ۇرپاقتارى!) بىردە سەندەر: «ٴاي، مۇسا! ٴبىز ٴبىر عانا تاماققا ٴتوزىپ وتىرا المايمىز. ٴبىز ٴۇشىن راببىڭا دۇعا ەت، بىزگە جەردەن وسەتىن ٴداندى-داقىلدان، اسقاباقتان، سارىمساقتان، جاسىمىقتان، پيازدان شىعارسىن»، – دەگەن ەدىڭدەر (باقارا، 61).
حاديستەردە نە ايتىلعان؟
ارداقتى مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ع.س.) تومەندەگىدەي ٴبىرقاتار حاديسىندە سارىمساقتىڭ وتە پايدالى ەكەنىن، ونى ەمگە جاراتۋ كەرەكتىگىن بىلدىرگەن.
«سارىمساق جەڭدەر، سونىمەن ەمدەلىڭدەر. ويتكەنى ول جەتپىس ٴتۇرلى اۋرۋعا ەم» (ٴدايلامي، تيرميزي، حاكيم).
«سارىمساق نەمەسە پياز جەگەن كىسى (ٴيىسى كەتكەنشە) مەشىتتەرىمىزگە جولاماسىن، ۇيىندە وتىرسىن» (بۇحاري، ادەپ، 76; ازان، 1/207).
كەيدە راسۋلاللاعا (س.ع.س.) كوكونىستەن جاسالعان تاماق اكەلىنگەندە، الدىمەن ٴيىسىن بايقاپ، نەدەن جاسالعانىن سۇرايتىن. قاي كوكونىس ٴتۇرى ەكەنىن انىقتاپ، ٴوزى جەمەيتىن بولسا، جانىنداعى ساحابالارىنىڭ بىرىنە بەرەتىن. الگى ساحاباسىنىڭ ٴسال تارتىنعانىن بايقاسا: «سەن ماعان قاراما، جە. ويتكەنى مەن سەن سەكىلدى ەمەسپىن، سەن سويلەسپەيتىندەرمەن (پەرىشتەلەرمەن) تىلدەسەمىن» دەيتىن (ٴمۇسليم، ٴماساجيد، 73).
يسلام ٴدىنى كوپشىلىك جينالاتىن ورىنداردى تازا ۇستاۋعا شاقىرادى. سوندىقتان، مەشىتكە جاماعاتقا ۇنامسىز جاعىمسىز يىسپەن بارماۋدى ەسكەرتكەن. ال راسۋلاللانىڭ (س.ع.س.) پياز نە سارىمساق تا جەمەي ٴوزىن ٴار ۋاقىت تازا ۇستاۋى – ول كىسىگە جابىرەيىل پەرىشتەنىڭ ٴجيى كەلىپ تۇراتىندىعى سەبەپتى ەدى.
قۇرامى
جاراتۋشى يەمىز سارىمساقتىڭ قۇرامىن وتە باي ەتىپ جاراتىپتى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ قۇرامىندا ۆ جانە c توبىنا جاتاتىن دارۋمەندەر، حلور، تەمىر، فوسفور، يود، مارگانەس، كالسيي، مىس، ماگنيي، كومىرسۋلار جانە تاعى دا باسقا ميكروەلەمەنتتەر كوپ. باسىم بولىگى سۋدان، كومىرسۋلار مەن اقۋىزداردان تۇرادى. سەلەن، a، b1، c، pp دارۋمەندەرى دە كەزدەسەدى. ازداعان مولشەردە مايلار دا جوق ەمەس. سولاردىڭ ٴبىرى – ەفير مايى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا،100 گ سارىمساقتا – 150 ككال بار.
قالاي قولدانۋ كەرەك؟
سارىمساقتى نەگىزى شيكىدەي جەگەن پايدالى. سارىمساقتىڭ وتكىر ٴيىسىن ارتىنان المانى، جالبىز جاپىراقتارىن، نەمەسە بالدىركوكتى شايناۋ ارقىلى نەمەسە ٴسۇت ىشۋمەن كەتىرۋگە بولاتىندىعى ايتىلادى.
شۆەسيادا بالالار مەكتەپكە باراردا سارىمساق جەگىزۋ قالىپتى ادەتكە اينالعان. ويتكەنى، بۇل بالالاردى مەشەۋلىككە ۇرىنۋدان ساقتايدى دەپ بىلەدى. بۇگىنگى كۇنى ٴدارىحانالاردا سارىمساقتىڭ ۇنتاقتارى مەن ارنايى دارىلەرى دە حالىققا تاراۋدا. ماماندار كۇن سايىنعى تاماقتا 10-15 گر. سارىمساق جەپ تۇرۋدىڭ دەنساۋلىققا پايدالى ەكەندىگىن ايتادى.
سارىمساقتىڭ پايدالارى
بۇگىنگە دەيىن زەرتتەگەن عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، سارىمساقتىڭ قۇرامىندا ٴتورت جۇزدەن اسا پايدالى كومپونەتتەر بار. ٴبىرقاتار پايداسى مىنالار:
ارنايى زەرتتەۋلەر
اقش پەن شۆەسيا عالىمدارى سارىمساقتىڭ مولەكۋلالىق تۇرعىدا ادام دەنساۋلىعىنا قانشالىقتى اسەر ەتەتىنىن زەرتتەدى. ناتيجەسىندە سارىمساقتىڭ اسەرىمەن قان تامىرلارىنىڭ كەڭەيىپ، اشىلاتىنى بايقالدى. «بۇل سارىمساقپەن گيپەرتونيانى (قان قىسىمىنىڭ كوتەرىلۋىن) ەمدەۋگە بولاتىندىعىن بىلدىرۋدە»، – دەپ مالىمدەدى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى دەۆيد دجۋليۋس.
جاپون عالىمدارىنىڭ مالىمدەۋىنشە، سارىمساق ادام ميىنداعى قارتايۋ پروسەسىن باسەڭدەتەدى، ونىڭ جاسۋشالارىن تازارتىپ وتىرادى ەكەن. قۇرامىندا وتە بەلسەندى كۇكىرت قوسىندىلارى بولعاندىقتان، قانعا تۇسكەن سوڭ سارىمساق ميدىڭ ەڭ قاجەتتى دەگەن بولىكتەرىنە وڭ اسەر ەتەدى. ياعني، سارىمساقتان بولىنەتىن زاتتار ەستە ساقتاۋ قابىلەتى مەن ەموسياعا جاۋاپ بەرەتىن جاسۋشالاردى جاقسارتادى.
تاعى ٴبىر عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە، سارىمساقتى ٴجيى قولداناتىن ايەلدەر اراسىندا كەۋدە ىسىگى دەرتىنە شالدىققاندار سانى از كەزدەسكەن.
پايدالى كەڭەستەر:
قورىتا كەلگەندە، ٴوزى بارماقتاي بولعانىمەن سارىمساقتىڭ ەمدىك قاسيەتى مول. ناقتى قانداي اۋرۋلارعا ەم ەكەندىگى بۇگىنگى كۇنى تولىق اشىلدى. بۇنداي جايتتاردى ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) ەشقانداي لابوراتوريادا زەرتتەۋ جۇرگىزبەي-اق، ۋاحيعا سۇيەنە وتىرىپ جەتكىزگەن. «سارىمساقتى ەمگە جاراتىڭىزدار، وندا جەتپىس ٴتۇرلى ەم بار» دەۋى ٴارى ونىڭ بۇگىنگى كۇنى تولىقتاي دالەلدەنۋى – ٴاز ەلشىنىڭ تەك اقيقاتتى عانا ايتقانىن ۇقتىرۋدا.
ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!
6556
0