جانارماي داۋى تاعى شىقتى

بارماق باستى، كوز قىستىمەن، جانارماي باعاسىن قولدان ٴوسىرىپ، جۇرتتى تىعىرىققا تىرەۋشىلەر بيىل دا ەشتەڭەدەن تايىنار ەمەس

جانارمايدىڭ باعاسى وسسە، ادامزاتقا قاجەتتى باسقا دا ٴونىم باعالارى ىلە-شالا ٴوسىپ شىعا كە­لەتىنى بەلگىلى. ەكونوميكانىڭ قوز­عاۋشى كۇشىنە اينالىپ تۇرعان ازىرگە جالعىز قۋات مۇناي ونىمدەرى ەكەنىن ەلدىڭ ٴبارى بىلەدى. بىلە تۇرا، مۇناي جانە گاز مينيسترلىگىنىڭ بيىلعى جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باس­تاپ، الەۋمەتتىك ٴمانى بار مۇناي ونىمدەرىنە شەكتەۋلى باعا قويعا­نىنا قاراماستان، ٴبارىن بەلدەن باسىپ، ٴوز باعالارىن قويىپ وتىر­عان كومپانيالار تابيعي مونو­پوليانى رەتتەۋ جونىندەگى اگەنتتىك پەن باسەكەلەستىكتى قورعاۋ ٴجونىن­دەگى اگەنتتىكتىڭ ىزاسىن كەلتىرىپ-اق وتىر. قويىلعان تالاپ پەن بە­رىلگەن بۇيرىق اۋادا ٴىلىنىپ قالعان سىڭايلى
بۇل جولعى سىبايلاسا وتىرىپ، باعانى بەلگىلەنگەن مولشەردەن اسى­را قويۋشىلار دەپ «گەليوس» پەن «قازمۇنايگاز» تانىلىپ وتىر. «گەليوستىڭ» قازاقستان بو­يىن­شا 250-گە جۋىق ماي قۇياتىن ستانساسى بار ەكەنىن، بۇل كومپا­نيانىڭ رەسپۋبليكاداعى ەڭ ٴىرى جەلىلەردىڭ ٴبىرى ەكەنى بەلگىلى. بار­لىق ٴوڭىردى شىرماۋىقشا شىرماپ العان ماي قۇياتىن ستانسالارداعى باعا بۇگىندە كولىگى بارلاردى ٴبىر تورعا قاماي باستاعان سىڭايلى. كەدەندىك وداققا مۇشەلىكتىڭ ٴبىر «پايداسى» - قازاقستاندىق رىنوك­تا­عى مۇناي ونىمدەرى رەسەيلىك وسىنداي ونىمدەردىڭ باعاسىمەن تەڭەسەتىندىگىندە. و باستا كەدەندىك وداققا مۇشە بولۋعا قارسىلىق كورسەتىپ تابان تىرەسكەن توپتىڭ قورقىنىشى دا وسى باعانىڭ تەڭ­ە­ٴسۋى بولعانىن جاقسى بىلەمىز. ەلى­مىزدە شىعارىلاتىن مۇناي ٴونىم­دەرىنىڭ ٴبارى ٴوزىمىزدىڭ مەنشىگىمىز، سوندىقتان دا جانار-جاعارماي رىنوگىنا باقىلاۋ جاساپ، ونى رەتتەپ وتىرۋ اسا قاجەت ەكەنىن جە­تە تۇسىنگەن ٴتيىستى ورىندار سولاي ىستەپ تە وتىر. وكىنىشكە قاراي، اكىم­شىلىك نۇسقاۋدى جۇزەگە اسى­رۋدا ۇجىمدىق جاۋاپكەرشىلىك بول­ماي وتىر. سوندىقتان دا جا­نار-جاعارماي رىنوگىندا جىل سايىن كەلىسىپ، جوعارى باعا قويۋ­شىلار مەن زاڭدى بەلدەن باسۋ­شىلار مەملەكەتتىك مۇددەگە قاي­تا-قايتا قاراما-قايشى تىرلىك جاسايدى. ەل، مەملەكەت مۇددەسى­نەن، وزدەرىنىڭ قالتاسىنا تۇسەتىن تابىس قىمباتىراق.ەگىستىككە دە­گەن ديزەل وتىنى باسقا ارناعا كەتىپ قالسا، اي-95 جانارمايىنىڭ ساپاسى اي-92-مەن سالىستىرعاندا تەك قوسپالارىنىڭ كوپتىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. قالتا تولتىرۋ جو­لىندا نەشە ٴتۇرلى قيتۇرقىلىقتار مەن الاياقتىق جاسالۋدا. مۇنى ٴتيىستى ورىندار بىلەدى، بىلگەننەن كەيىن دە مۇناي ونىمدەرىنىڭ باعا­سىن رەتتەۋگە بەلسەنە كىرىسىپ وتىر. ويتكەنى، قازاقستان بۇگىندە ور­تالىق ازياداعى ەڭ ٴىرى جانار-جا­عارماي وندىرەتىن ەل بولىپ ەسەپ­تەلەدى. ٴبىزدىڭ ٴونىمدى قاجەت بولسا، جان-جاعىمىزداعى كورشى مەملە­كەت­تەردىڭ بازارلارىنان كەزدە­ستىرۋگە بولادى. ماسەلە دە وسىندا. الدىمەن ٴوزىمىزدى جارىلقاپ الماي جاتىپ، نەگە جان-جاققا جوعارى باعامەن ساتىپ، قالتاسىن قوم­پايت­قىسى كەلەتىن بەلگىلى ٴبىر توپ­تارعا جول اشۋىمىز كەرەك؟ ەگەر شىندىعىنا كەلەتىن بولساق، ەلى­مىزدەگى مۇناي ونىمدەرىنىڭ بولشەك جانە كوتەرمە رىنوگىندا ميل­لياردتاعان قارجى اينالىمدا جۇرەدى ەكەن. سوندىقتان دا ماي قۇيا­تىن ستانسالار مەن مۇناي با­زالارىنا ەنۋ قازاقستاننىڭ زاڭ­دارىمەن قاتاڭ باقىلانادى. تەك زاڭمەن عانا ەمەس، بەلگىلى ٴبىر جو­عارى لاۋازىمدى ادامدار توبى ارقىلى باقىلاناتىنىن كوزى سو­قىر، قۇلاعى كەرەڭ ادام دا بىلەدى. سول توپ مۇددەسى كەيدە مەملەكەت مۇددەسىنەن جوعارى بولىپ كەتەتىنى وكىنىشتى. نەگىزىنەن «گەليوس» پەن «قازمۇنايگازدىڭ» ماي قۇيۋ ستان­سالارىنداعى باعا جوعارى. نەگە؟
«قازمۇنايگاز» ازىرشە ٴۇنسىز، ال «گەليوس» كومپانياسى باعانىڭ وسۋىنە ىقپال ەتكەن تابيعي مو­نوپوليانى رەتتەۋ جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ مۇناي ونىمدەرى بولشەك باعاسىن قولدان ۇستاپ وتىرۋى دەپ، رەتتەۋشى ورىنداردىڭ ٴوزىن كىنالايدى. «كومپانيا وسى­عان بايلانىستى شىعىنعا باتىپ وتىر. ال ٴبىز شىعىنمەن جۇمىس ىستەي المايمىز» دەيدى كومپانيا باسشىلارى. باعانى وسىرەتىنىن اشىپ ايتپاسا دا، كومپانيا بيىلعى شىلدە ايىنان باستاپ اي-80 ماركالى جانارماي مەن ديزەل وتىنىن ٴوز جەلىسىندەگى ماي قۇيۋ ستانسالارىنا وتكىزۋدى توقتاتا تۇراتىنىن اشىق حابارلاعان بولاتىن. تاپشىلىققا اينالىپ، قۇستىڭ سۇتىمەن بىردەي بولعان ديزەل وتىنىنا دەگەن سۇرانىستى ۇسىنىستىڭ قامتاما­سىز ەتە الماۋىنىڭ ٴبىر سەبەبى وسى بولسا كەرەك. ويتكەنى جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمىزدەي، رەسپۋبلي­كامىزدا «گەليوستىڭ» 250-گە جۋىق ماي قۇيۋ ستانساسى بار دەپ. ياعني جانارماي رىنوگىنىڭ باسىم ٴبو­لىگى وسى كومپانيانىڭ قولىندا. ەستەرىڭىزدە بولسا، ارعى جىلى مۇ­ناي ونىمدەرىنىڭ كوتەرمە باعاسىنا ەش شەكتەۋ قويىلمايدى، ال ٴبول­شەك باعاعا شەكتەۋ قويىلادى دەگەن شەشىمنىڭ قابىلدانعانى. وندا دا ٴبىرقاتار ۇساق دەلدال ماي قۇيۋ ستانسالارىنىڭ قوجايىندارى قارسىلىق تانىتقان بولاتىن. ٴبىر جاعىنان مۇنداي شەشىم شىنىندا دا شاعىن بيزنەسمەندەرگە اۋىر بولدى. سونىڭ ناتيجەسىندە، ٴبىر­قا­تار ستانسالار جابىلىپ تا قالدى. ال «گەليوس» سەكىلدى اسا ٴىرى كومپانيالار مىڭق ەتپەگەن. سە­بە­ٴبى ولارعا داڭعىل جول بولدى. اتالعان كومپانيانى جانارماي قورىمەن پاۆلودارداعى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى قامتاماسىز ەتەدى. ال بۇل زاۋىتقا كەلەتىن مۇناي رەسەيدەن جەتەتىنى بەلگىلى. ياعني «گەليوس» رەسەيدىڭ مۇنايىنان ٴون­دىرىلگەن ٴونىمدى ساتۋمەن شۇعىلد­ا­نىپ كەلدى. «گەليوستىڭ» ەندى اياق­اس­­تىنان باعانى وسىرۋگە جەڭ ۇشى­­نان جالعاسىپ، ٴتيىستى ۇيىم­داردىڭ شەشىمى مەن نۇسقاۋىن اياقاستى ەتەتىندەي باسىنا نە كۇن تۋدى دەگەن سۇراقتىڭ تۋىنداۋى زاڭدى. سەبەبى وسى كۇنگە دەيىن تەپ-تەگىس جولمەن كەلە جاتقان، وڭ جاعىنان ايى، سول جاعىنان كۇنى تۋىپ وتىرعان كومپانيا قىسپاققا الىنا باستادى دەگەن اڭگىمە شى­عىپ جاتىر دەيدى ساراپشىلار.
«گازپرومنەفتتىڭ» ٴبىزدىڭ ەلى­ٴمىز­دە 20-عا جۋىق ماي قۇيۋ ستان­ساسىن ساتىپ العانى بەلگىلى بولىپ قالدى. اتالعان كومپانيا دا رە­سەي­دە اسا ٴىرى كومپانيا بولىپ ەسەپتەلەدى. تۋرا ٴبىزدىڭ «گەليوس» سەكىلدى. ٴوزىنىڭ دە رەسەيدەگى رىنو­گى جەتكىلىكتى، سوعان قاراماستان، بىزگە تاعى كەلىپ جاتىر. ارينە، رىنوكتا ۇسىنۋشى كوپ بولعان سايىن باسەكە دە دامي تۇسەدى. ايتسە دە، وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، مۇناي ونىمدەرىنىڭ رىنوگى ۇلكەن دە، مايلى ٴبالىش سەكىلدى. ونىڭ ٴدامىن تاتۋعا ەكىنىڭ ٴبىرىنىڭ ٴداتى بار­ماي­دى، ياعني بارعىزبايدى. بىرەۋدىڭ سىرت­تان ىشكە كىرۋى ٴۇشىن بۇرىننان جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ەكىنشى بىرەۋ ىعىسۋى قاجەت. سون­دىقتان ساراپ­شىلار اياقاستىنان «گەليوستىڭ» باعانى وسىرۋمەن كوز­گە ٴتۇسىپ قالۋىنىڭ سەبەبى ٴمىن­دەتتى تۇردە بار دەپ ەسەپتەيدى. رىنوكقا ەنىپ وتىرعان رەسەيلىك «گازپرومنەفت» كومپانياسى مۇ­ناي ونىمدەرىن پاۆلودارداعى مۇ­ناي وڭدەۋ زاۋىتىنان الىپ وتىر­ماقشى. بۇل ناقتى اقپارات. «گە­ليوس» كومپانياسى دا سول زاۋ­ىت­تان الادى. ونىڭ ۇستىنە رەسەي­لىك كومپانيانىڭ 20 ماي قۇيۋ ستا­نساسىمەن شەكتەلىپ قالماي­تىنى بەلگىلى. ول بۇگىندە تاعى بىرنەشە ستانسا سالۋعا قارجى ٴبولىپ وتىر­عانىن مالىمدەپ تە ۇلگەردى. مەنىڭ پىكىرىم بويىنشا، پاۆلودار مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى «گەليوس» كومپانيا­سىنا بەرەتىن ٴونىمىنىڭ مولشەرىن قىسقارتىپ وتىر. كەي كەزدەرى شلاگباۋمدى ٴتۇسىرىپ قوياتىن كەز­دەرى دە بولعان سەكىلدى. ونىڭ ٴۇس­تىنە «گەليوس» كومپانياسىنا شي­كى­زات بەرۋدى «سۋرگۋتنەفتەگاز» دا باياۋلاتا باستاعان سىڭايلى. ٴار نارسەنى ٴبىر سىلتاۋراتىپ، نە كە­رەك، قازاقستاندىق كومپانيانىڭ ادىمىن اشتىرعىسى كەلمەيتىنىن سەزدىرۋدە. بۇل رەسەيلىك «گازپروم­نەفت» كومپانياسى ٴۇشىن ٴتىپتى ٴتيىمدى بولىپ وتىر. وسىنىڭ ٴبارىن سارالاي كەلگەندە، «گەليوس» كوم­پا­نياسىنا ٴقاۋىپ ٴتونىپ تۇرعان جوق پا دەگەن وي دا كەلەدى. شيكىزات كوزى قىسقارىپ، رىنوكقا شىعارار جانارمايى مەن ديزەل وتىنىنىڭ كولەمى قىسقارىپ، امالىنىڭ جوق­تىعىنان كەيبىر جانارماي ٴتۇ­ٴرىن رىنوكقا شىعارۋدان باس تارتۋ، باعانى ٴوسىرۋ سەكىلدى كورىنىستەر امالسىزدان جاسالىپ وتىرعان شارالار ەمەس پە دەگەن وي كەلەدى»، دەيدى ساراپشى ماعبات سپانوۆ.
بۇل ارينە، پەردەنىڭ ارعى جا­عىندا بولىپ جاتقان تىرشىلىك. ونىڭ انىق-قانىعىنا كوز جەتكىزۋ ٴۇشىن ۋاقىت كەرەك. ايتسە دە، رى­نوكتاعى مۇناي ونىمدەرىنىڭ بۇگىنگى كورىنىسى قايتكەن كۇندە دە ەكو­نوميكامىزدىڭ دامۋىنا ٴسال دە بولسا كەدەرگى جاساۋداي-اق جاساي­تىن شارالار. جوعارىدا ايتىپ كەتتىك، جانارماي مەن ديزەل وتى­نى باعاسىنىڭ ٴوسۋى ەشكىمگە دە وڭاي تيمەيدى. سوناۋ تۇكپىردەگى اۋىلدار مەن اكىمدەرگە دەيىن ٴابى­گەرگە سالىپ، قاراپايىم حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تۇتىناتىن ٴازىق-تۇلى­گىنىڭ باعاسىن ٴوسىرىپ، تولەنەتىن كوممۋنالدىق تولەمدەرىن شارىق­تاتىپ، تيتىقتاعان ٴومىردى ودان بە­تەر كۇردەلىلەندىرە تۇسەدى. مەم­لەكەتتىك باسەكەلەستىكتى قورعاۋ اگەنتتىگى جانار-جاعارماي رىنو­گىندا مونوپولياعا قارسى زاڭدار­دى بۇزعان سۋبەكتىلەرگە قاتاڭ جازا بەرەتىنىنە سەندىرىپ وتىر حالىقتى. بۇگىندە رەسپۋبلي­كا­مىزدا جانار-جاعارماي ساتاتىن 70-تەن اسا كومپانيانى تەكسەرۋدە. ەگەر باعانى كەلىسىپ كوتەرىپ وتىرعاندارى انىقتالاتىن بولسا، بيزنەسمەندەرگە ۇلكەن كولەمدە ايىپپۇل سالىنادى دەيدى اگەنتتىك. ايىپپۇل كولەمى تاپقان تابى­سى­نىڭ 20 پايىزى. ال باعانى ٴوسىرۋ ارقىلى باسقا سالالارداعىلارعا كوپ شىعىن اكەلگەنى انىقتالاتىن بولسا، ونداي بيزنەسمەنگە 7 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تونەتىن كورىنەدى. ديزەل وتىنىن قولما-قول ەسەپايىرىسۋ بويىنشا ساتۋدان باس تارتقان (تەك تالون ارقىلى عانا بەرگەن) مۇناي ونىمدەرىن ساتۋشىلاردى دا جازا اينالىپ وتپەيدى دەيدى. جوعارىدا ايتىپ وتتىك، «گەليوس» كومپانياسى بيىلعى شىلدە ايىنان باستاپ ديزەل وتىنىن تەك تالون بويىنشا وتكىزەتىنىن رەسمي تۇردە مالىمدەدى دەپ.
ٴسىرا، «گەليوس» كومپانياسى­نىڭ موينىنا قۇرىق ىلىنە باس­تا­عان سىڭايلى. باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جونىندەگى اگەنتتىك باس­شى­لارىنىڭ ايتۋىنشا، «قازمۇناي­گاز» بەن «گەليوس» اراسىندا ٴوزارا كەلىسىم بار سەكىلدى. ياعني «قاز­مۇنايگاز» كومپانياسىنىڭ تو­بى­نا كىرەتىن «refinery company rt» گەليوستىقتارمەن كەلىسىمگە كەلگەن. سونىڭ نەگىزىندە سۇيىتىل­عان كومىرسۋتەكتى گاز جونىندە شارت جاساسقان. ول بويىنشا گاز تەك «گەليوسقا» عانا ساتىلادى. ال «گەليوس» كومپانياسى بولسا، ٴوز باسەكەلەستەرى الدىندا ارتىق­شىلىققا يە بولىپ، تۇتىنۋ­شى­لار­دىڭ قۇقىن بۇزىپ وتىر دەلىن­گەن اگەنتتىك اقپاراتىندا.
مەدالدىڭ ەكى جاعى بولاتىنى سەكىلدى كەز كەلگەن پروبلەمانىڭ تۋىنداۋ سەبەبى بولادى. مۇناي ونىمدەرى رىنوگىندا بۇگىن ۇلكەن اڭگىمە تۋدىرىپ وتىرعان «گەليوس» كومپانياسىنىڭ توڭىرەگىندە دە بۇگىندە نەشە ٴتۇرلى بولجامدار مەن پىكىرلەر ايتىلۋدا. قالاي بولعان كۇندە دە، جانارماي باعاسى ٴوز شەگىنەن اسپاۋى قاجەت بۇگىنگى كۇنى. ينفلياسيا دا، يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق باعدارلامالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى دا الدىمەن وسى مۇناي ونىمدەرىنە تىكەلەي بايلا­نىستى بولىپ تۇر. ونداي جاعدايدا، نارىق ويىنشىلارىنىڭ كەزەكتى ويىنى ارتىقتاۋ.

الما مۇحامەدجانوۆا

http://www.aikyn.kz/index.php؟option=com_content&task=view&id=9022&itemid=2

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!