ۇكىمەتتىڭ ۇركىتۋىمەن اۋىزدىقتالعان باعا وتاندىق وندىرىسكە ور قازباي ما؟

ٴىلياس يسايەۆ، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى قالاي ويلايسىز، قۇنعا قۇرىق سالۋ ار­قىلى ەل تۇرعىندارىنىڭ حال-احۋالىن جاق­­سارتا الامىز با، الدە وسى ارقىلى وتاندىق ساۋدا جۇيەسىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەمىز بە؟ بۇل ارادا، ەكى ٴتۇرلى پىكىر بار. رەسەي ەكو­نوميستەرىنىڭ، ونىڭ ىشىندە بەلگىلى ك.سۋحو­لوۆتىڭ ايتۋلارىنا قارا­عاندا، باعا ساياساتىن تۇراقتاندىرۋ ارقىلى الەۋمەت جاعدايىن جاقسارتىپ عانا قويماي، امبە ەل ساۋداسىنىڭ الەۋەتىنە دە كۇش قوسامىز. ال باتىستىق، ياعني دامىعان ەلدەر ساراپشى­لارىنىڭ قاعيدا­سىندا باعانى قالپىندا ۇستاپ تۇرۋ (نەمەسە مەملەكەت قاراماعىنا قاراتۋ)، ەكونومي­كانىڭ دامۋىنا تەجەۋ قويادى. ولاردىڭ بىزگە ۇسىنعان ۇسىنىستارىنا ٴمان بەرە قاراساق، كەز-كەلگەن دامۋشى ەلدە حالىقتىڭ الەۋ­مەتتىك تۇرعىدان از قامتىلعان قالىڭ جىگىنە قىز­مەت كورسەتەتىن تاۋار باعاسى ارزان ساۋدا نۇكتەلەرى بولۋى كەرەك. ٴبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا بۇل جۇيە حالىققا دا، نارىققا دا ٴتيىمدى. شىنى كەرەك، استانا مەن الماتىدا بولماسا، ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىندە ارزان ساۋدا نۇكتەلەرى ساۋساقپەن سانارلىقتاي. باتىستان ۇلگى قىلىپ العان اتالمىش جۇيەنى قولعا العالى بەرى ون جىلدان اسسا دا، ناعىز ارزان ساۋدا نۇكتەلەرى قانداي بولۋى كەرەك دەگەن ماسەلەنىڭ باسى ٴالى كۇنگە دەيىن اشىق ەمەس. ٴيا، العاشىندا ال­ماتىنىڭ قاق تورىندە «رامستور»، «داستارحان» سياقتى ٴىرى ساۋدا ورىندارى اشىلا باستاعان تۇستا، «ەندى قالتامىز كوتەرەتىن تاۋاردى تۇتىناتىن بولامىز» دەپ ىشتەي بولسىن قۋانعان ٴۇمىتىمىز، كەيىن قۇمعا ٴسىڭىپ كەتتى. ويتكەنى، ساۋدا ورتالىعىن اشۋدا نەگىزىنەن قالتانى قالاي قالىڭداتۋدىڭ جولىن كوزدەگەن ساۋدا ورتالىقتارى كوپ ۇزا­ماي-اق ٴدال سول قالتاسى قالىڭ قاۋىمعا قىزمەت كورسەتە باستادى. سودان بولار، ٴقازىر جالاقىسى ورتاشادان تومەن الەۋمەت ٴىشى-سىرتى جالاتىلعان «ازىق تۇلىك دۇكەن­دەرىنە» سيرەك باس سۇعادى. سايىپ كەلگەندە بۇقارانىڭ جاعالار جەرى قارا بازار. حالىقتىڭ ساۋدانى ەليت ساۋدا دۇكەندەرىنەن جاساۋعا جاعدايلارى كوتەرە بەرمەيدى. سەبەبى بەلگىلى دە، باستاپقىدا تومەن باعا ۇسىناتىن دۇكەن، ارادا از ۋاقىت وتكەسىن، ٴبىر وزىنە بىرنەشە مىندەت جۇكتەگەن وراسان ورتالىققا اينالىپ شىعا كەلەدى. بۇدان كەلىپ، ونداعى باعا قايدان ارزان بولسىن. جاسىرارى جوق، وتكەن جىلدارى ەلىمىزدە «قاراپايىم حالىققا قىزمەت كورسەتەدى» دەگەن ماقساتپەن بىردى-ەكىلى تاۋار باعاسى «وتە ارزان» ساۋدا نۇكتەلەرى اشىلعان بولاتىن. باستاپقىدا جۇرگىزگەن جارنامالارى دا جاپ-جاقسى ەدى. تاۋار ارزان بولعاسىن حالىقتىڭ قاتىناۋى دا كوبەيگەن. ولاردىڭ اتىن اتاپ، تۇرلەرىن تۇستەپ جاتپاي-اق قويالىق، ٴبىراق كەيىن كەلە ەل ماقتاعان الگى ساۋدا ورىندارىنان ٴبىز بىلمەگەن شي شىقتى. تاۋار باعاسىنىڭ كاسساعا كەلەتىن تۇستا مىڭ قۇبىلىپ شىعا كەلەتىنى جايلى كەرى پىكىرلەر دە ايتىلدى. سوندا دەيمىز دە، نەلىكتەن ٴبىزدىڭ «قاراپايىم تۇتىنۋشىنىڭ قاجەتىن وتەيدى» دەپ جارنامالاپ جاتاتىن ساۋدا نۇكتەلەرى كوپ ۇزاماي «سىر» بەرىپ قالادى. بىزدىڭشە مۇنىڭ سەبەبى بىرەۋ. بار ماسەلە وتاندىق كاسىپكەرلەردىڭ ساۋدا مادەنيەتىن جۇرگىزۋىنىڭ تومەندىگىندە، ودان دا تەرەڭگە ۇڭىلسەك قازاقتىڭ ساۋداعا قىرسىزدىعىندا جاتقان سياقتى. ٴسوزىمىزدىڭ باسىندا ايتقانداي، ٴبىزدىڭ ۇكىمەت «بيىلدان باستاپ باعا باقىلاۋعا الىنادى» دەگەن سىڭايداعى ۋادەنى جىلدا بەرەدى. جىل سايىن حالىق قىمباتشىلىقتى جەڭىل سەزىنسىن دەگەن ماقساتتا مەملەكەتتىك قىزمەت­كەر­لەردىڭ جالاقىسىنا ۇستەمە قوسادى. الايدا وسى ٴۇردىستىڭ، كەرىسىنشە، حالىققا ەمەس، ساۋداگەرلەرگە ٴتيىمدى ەكەنىن كوزبەن كورىپ وتىرمىز. جوعارىداعىلاردىڭ باعانى قالپىندا ۇستاپ تۇرماق قارەكەتتەرى ورىندالمايدى. ويتكەنى باعانى باقىلاۋدا ۇستاۋ، ٴتىپتى مەملەكەت تاراپىنان بولسىن وڭاي شارۋا ەمەس. نەگە دەيسىز عوي؟ ماسەلەنىڭ كۇلبىلتە تۇسى، ٴبىزدىڭ ەلدەگى ساۋدا نۇكتەلەرىنىڭ دەنى جەكە­مەنشىكتىڭ قولىنا ٴوتىپ كەتكەندىگىندە جاتىر. بۇل ٴۇردىس ساۋدا جۇيەسىنىڭ ٴمىنىن كو­بەيت­پەسە، ازايتقان جوق. ساۋدا نۇكتە­لەرىنىڭ تۇگەلدەي جەكەمەنشىكتىڭ قولىنا ٴوتۋى – ساۋدا سالاسىنداعى ساۋاتسىزدىقتى ۇلعايتىپ وتىر. مۇندايدا «وتاندىق ساۋدا نارىعىنا نەلىكتەن مەملەكەت ارالاسپاۋى كەرەك» دەگەن وي تۋىندايتىنى جاسىرىن ەمەس. الايدا مەملەكەتتىڭ وتاندىق ٴونىم وندىرۋشىلەردى تولىقتاي قاداعالاۋعا الۋى – تۇپتىڭ-تۇبىن­دە ەل ەكونوميكاسىنىڭ قالىپتى دامۋىنا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن. ٴقازىردىڭ وزىندە ٴبىر­قاتار وتاندىق ٴونىم وندىرۋشىلەر قاداعالاۋ­دىڭ قاتتىلىعىنان وندىرگەن تاۋارىنىڭ ۇستىنەن پايدا كورە الماي ۇتىلىپ وتىر. بۇل رەتتە، ساراپشى رەتىندە ٴبىزدىڭ ايتارىمىز مىناۋ. باعانى كۇشپەن تەجەمەس ٴۇشىن، كوتەرمە ساۋدا رىنوكتارىندا جاعدايدى باقىلاۋ قيىن بولعاننان كەيiن، ونداعى ساۋدانى بiر­تiندەپ قىسقارتا وتىرىپ، ەسەسiنە مەم­لەكەتتىك ساۋدا نۇكتەلەرىن اشۋدى وي­لاس­­تىرعان ٴجون-اق. http://dmk.kz/؟p=7229#more-7229

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!