تەڭگە نىعايادى! باس بانكير بولجامىنا نارىق باعىنا ما؟

تەڭگەنىڭ شامادان تىس نىعايۋى – ٴقاۋىپتى باس بانكير بۇلاي دەپ بەكەرگە ايتقان جوق. «تەڭگە نىعايۋدا. ٴقازىر ۆاليۋتالىق نارىقتا تەڭگەنىڭ دوللارعا قاتىستى ٴوسىمى بايقالىپ كەلە جاتىر. جالپى بارلىق ۆاليۋتالار دوللارعا قاتىستى نىعايىپ جاتىر»، – دەدى مارچەنكو. بانك ٴتوراعاسىنىڭ سوزىنشە، تەڭگەنىڭ تىم نىعايۋى – ەل ەكونوميكاسى ٴۇشىن ٴتيىمسىز. تەڭگەنىڭ دوللارعا قاتىستى ٴوسىمىن تىم ارتتىرىپ جىبەرمەۋ ٴۇشىن ۇلت­تىق بانك ٴبىرقاتار شارالاردى قولعا الىپ جاتىر. ايتار بولساق، وتكەن 12 ايدىڭ ىشىندە ۇلتتىق بانك 2 ملرد. دوللار ساتىپ السا، بيىلعى جىلدىڭ ٴبىر ايىندا عانا تاعى دا 2،5 ملرد. دوللار ساتىپ العان. «ساتىپ الۋ ٴىسىن اقپان ايىندا دا جالعاستىرا تۇسسەك، تەڭگە باياۋ نىعاياتىن بولادى. ارينە بۇل ەل ەكو­نوميكاسىنىڭ مۇددەسىنە وراي. شىنى كەرەك ٴبىزدىڭ قازىرگى جاعدايىمىز رەسەيگە ۇقساس. ٴبىراق بىزدە تەڭگە دوللارعا قاتىستى 0،6 پايىزعا نىعايسا، رۋبل بىردەن 3،5 پايىزعا نىعايىپ شىعا كەلدى. تەڭگەنىڭ نىعايۋىنىڭ ٴبىر سەبەبى – شەتەلدىك ينۆەستيسيا. ينۆەستيسيا تارتۋدا قازاقستان وتە تارتىمدى ەل. ايتا كەتەيىن، بىزگە جىلىنا 10-12 ملرد. دوللاردىڭ كو­لە­مىندە ينۆەستيسيا قۇيىلا­دى. بۇل ەلدەگى دوللارعا دەگەن ۇسىنىستى ۇل­عايتىپ، ەكو­نوميكاعا جاعىمدى اسەر ەتەتىن فاكتور. ايتكەنمەن، بىزگە كەلەتىن ينۆەستيسيانىڭ كوپشىلىگى اقشا جۇزىندە ەمەس، قۇرال-جابدىق جۇزىندە وتەدى» – دەدى باس بانكير. ۇلتتىق بانك ٴتوراعاسى نازارىنان دەۆالۆاسيا ماسەلەسى دە قالىس قالعان جوق. ونىڭ ايتۋىنشا، بىلتىرعىداي تەڭگەنىڭ 18 پايىزعا قۇلدىراپ كەتۋى – بيىل قايتا­لانبايدى. كوپشىلىك قاۋىم «دەۆالۆاسيا» دەگەن سوزدەن قورىقپاۋى كەرەك. بۇل ورايدا گ. مارچەنكو: «كەز-كەلگەن ادام، ەگەر سالماق­تاپ ويلانسا، قازىرگى تەندەنسيانىڭ ٴبىر باعىتقا عانا بەت بۇرعانىن بايقايدى. ول – تەڭگەنىڭ نىعايۋى. ۆاليۋتانىڭ شامادان تىس نىعايۋىنا جول بەرمەۋ ٴۇشىن، ٴبىز دوللاردى كوپتەپ ساتىپ الۋعا ٴماجبۇر ەكەنىمىزدى ەسكەرسەك، «دەۆالۆاسيا» تۋرالى ماسەلەنىڭ كوتەرىلۋى دە ورىنسىز. باعاعا بۇعاۋدى ۇكىمەت قانا قويا الادى گ. مارچەنكو: «ەگەر مۇنايدىڭ باعاسى وسسە، بۇل كومىرسۋتەك ەكسپورتتاۋشىلارعا ٴتيىمدى بولاتىن ٴتۇرى بار، ٴبىراق ەگەر مۇناي باعاسى تىم جىلدام وسسە، ول اقىر اياعى ينف­لياسياعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. ٴقازىر ٴبىزدىڭ نەگىزگى باس اۋرۋىمىز – ول ازىق تۇلىك. ونىڭ ىشىندە وزبەكستان مەن تاجىكستاندا بىزبەن سالىستىرعاندا 3-4 ەسە ارزان تۇراتىن كو­كونىستەردى تاسىمالداۋدىڭ ٴتيىمدى جولىن جاساي بىلسەك، iشكi نارىقتا باعا دا ارزانداۋشى ەدى. باعانى بۇعاۋلاۋ كەرەك دەپ ايت­قانىمىزعا 11 جىل بولدى، ٴبىراق ٴالى كۇنگە ٴتيىستى شارا قابىلدانعان جوق. شىنى كەرەك، قازىرگى مۇناي باعاسىنىڭ مىڭ قۇبىلۋىنا قاراپ وتىرىپ، ينفلياسيانىڭ ٴوسۋ مۇم­كىندىگىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ەگەر مۇناي ودان ٴارى قىمباتتاي تۇسسە، ينفلياسيا كۇشەيە تۇسەدى. بۇدان كەپ، باعانىڭ شارىق­تاپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس. ٴبىراق بۇل ماسەلەنى ەشقانداي بانك رەتكە كەلتىرە المايدى، ٴبارى ۇكىمەتتىڭ قولىندا»، – دەپ ماسەلەنىڭ ٴمان-جايىن اشىپ بەردى. ال الداعى ۋاقىتتا ازىق-تۇلiك باعاسى، ەنەرگوتا­سىمالداعىشتار، مۇناي ونiمدەرiنiڭ باعاسى وسە بەرسە، وندا ينفلياسيا بويىنشا بولجامدار قايتا قاراستىرىلىپ، قايتا قارجى­لان­دىرۋ ستاۆكاسى وزگەرتىلمەك. دەسەك تە، گ.مارچەنكو قازىرگى ۋاقىتتا مۇنداي قاجەتتiلiك تۋىپ تۇرعان جوق پىكىردە. سودان بولار، ۇلتتىق بانكتiڭ بيىلعى جىلى ينفلياسيا 6-8 پايىز ارالىعىندا بولماق دەگەن بولجا­مىنىڭ وزگەرۋi ەكiتالاي. باس بانكيردiڭ ايتۋىنا قاراعاندا، باعانىڭ تومەندەۋiنە بiردە كەدەن كەدەرگiلەرi، ەندi بiردە بازاركومدار كەدەرگi كەلتiرiپ جاتىر. «باعانى مىڭ قۇبىلتىپ وتىراتىن ناقتى كىمدەر ەكەنى تۇسىنىكسىز. ماسەلەن، ساۋداگەردەن سۇراساڭ، كارتوپتى 50 تەڭگەگە ساتپاق ەدىم، بازاركوم ونى 80 تەڭگەگە ساتۋدى بۇيىردى دەيدى. ەگەر بۇلار وعان كەلiسپەسە، الدەبiرەۋلەر قىر كورسەتiپ، قىسىم جاسايتىن كورiنەدi»،– دەدى باس بانكير. وسىلايشا باعانىڭ ٴوسىمىن ەڭ بىرىنشىدەن ادام فاكتورىمەن بايلانىستىرعان گ.مارچەنكو جۋرناليستەرگە: «بۇل ماسەلەنى وزدەرىڭ زەرتتەپ كو­رىڭدەر. اۋەلi فەرماعا بارىپ، ودان شىعاتىن ٴونiم تۇتىنۋشىعا جەتكەنشە قانشالىقتى قىمباتتايتىنىن ساراپتاعان دۇرىس شىعار. الىپساتارلار قانشا قوسا­تىنىن ەسەپتەڭ­دەر»، – دەپ كەڭەس بەردى. الماقتىڭ دا، سالماعى بار سىرتقى قارىزدان سونشالىقتى قاۋىپ­تەنۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇلاي دەپ وي تۇيگەن ۇلتتىق بانك ٴتوراعاسى، بانك سەكتورىنىڭ قارىزى تۇراقتانىپ كەلە جاتقانىن ايتتى. سوزىمىزگە دالەل، ەگەر 2007 – 2008 جىلداردىڭ ارالىعىندا ٴبىزدىڭ بانكتەر جىلىنا 16 ملرد. دوللار قارىز وتەسە، بيىلدان باستاپ بۇل سوما 2،5 ملرد. دوللارعا دەيىن تۇسكەن ەكەن. «سىرتتان قارىز العان ينستيتۋتتارعا توقتالعاندا، ٴبىر جايتتى ەسكەرۋىمىز كەرەك. بىزدەگى سىرتقى قارىز وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا 3 ەسەگە دەيىن ازايدى. دەمەك ماسەلە بىرتىندەپ شەشىمىن تاۋىپ كەلەدى. ەگەر بىلتىرلارى ٴبىزدىڭ سىرتقى قارىزىمىز ٴىجو-نىڭ 100 پايىزىن قۇراسا، بيىلعى جىلدىڭ اياعىنا قاراي 80 پايىزعا تومەن­دەيدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل كوپ جاعدايدا كور­پوراتيۆتىك قارىزدار. ال ودان كەلەر ۇلكەن ٴقاۋىپ جوق. ەگەر كورپوراتيۆتىك قارىزداردى ەسەپتەمەگەندە سىرتقى قارىز شامالاپ ٴىجو-نىڭ 35 پايىزىن قۇرايدى»، – دەدى گ. مارچەنكو. ال ٴبىزدىڭ، «ٴقازىر اقشانى قاي ۆاليۋتادا جيناعان ٴجون؟» دەگەن ساۋالىمىزعا باس بانكير بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى. «ەگەر مەنىڭ ۇسىنىسىما قۇلاق اسساڭىزدار، 50 پايىز تەڭگەدە، 50 پايىز دوللار بولماسا ەۆرودا ساقتاعان دۇرىس دەر ەدىم. ٴيا، بۇل ٴبىر جاعىنان ادامنىڭ تاباتىن تابىسىنا دا بايلانىستى ەكەنى ٴسوزسىز. ايتالىق، ٴسىز جەكە كاسىپپەن اينالىساسىز دەلىك. ەگەر ٴسىزدىڭ بيزنەسىڭىز ٴوز ىشىمىزدە بولسا وندا دوللار ٴتيىمدى. ەگەر كاسىپكەرلىك باتىس ەلدەرىمەن بايلانىستى بولسا، وندا ەۆرودا ساقتاعان ٴجون. بۇل مەنىڭ ويىمشا، اقشانىڭ باسىن قۇراستىرۋدىڭ ەڭ ٴتيىمدى جولى. سايىپ كەلگەندە، تەڭگە نىعايسا، «تەڭگەگە» جينالعان ۇلەس تە وسەدى. ٴبىز مۇنداي كەڭەستى 1999 جىلدان بەرىپ كەلەمىز. اتاپ وتە كەتەيىن، 2003-2007 جىلدان بەرگى ارالىقتا تەڭگە نىعايۋدا بولدى. ٴتورت جىلدا تەڭگەنىڭ كۋرسى 153 دوللاردان 117 دوللارعا دەيىن ٴتۇستى. ول كەزدە دە تەڭگەنىڭ نىعايۋى قازىرگى سەبەپتەرگە بايلانىستى بولدى. تەڭگەنىڭ قازىرگى نىعايۋىنا باعا بەرە وتىرىپ، اقشاڭىزدى وسى ۆاليۋتادا ساقتاڭىز دەگەن كەڭەس ايتامىن»، – دەدى اعىنان جارىلىپ. گ. مارچەنكو، سونىمەن قاتار «تەڭگەنىڭ نىعايۋى يپوتەكا الۋشىلارعا نە بەرەدى؟» دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەردى. ونىڭ پايىمداۋىنشا، وتاندىق ەسكپورتتىق ونىمدەرگە دەگەن الەمدىك باعا وسە تۇسسە، وندا تەڭگە دە نىعايا بەرەدى. بۇدان يپوتەكا الۋشىلار ۇتپاسا ۇتىلمايدى. بار ماسەلە ولاردىڭ كەلىسىم­شارتقا قاي ۆاليۋتاعا وتىرعاندىعىندا جاتىر. ايتالىق، ەگەر ازاماتتىڭ كرەديتى دوللاردا، ال ايلىعى تەڭگەلىك جۇيەدە بولسا، تەڭگەنىڭ نىعايۋىنان ول، ارينە ۇتادى. شەتەلدىك بانكتەر وتاندىق بانكتەرمەن باسەكەلەس بولا المايدى «ويتكەنى ولاردىڭ اكتيۆتەرi تىم تومەن. ايتالىق، «سبەربانك» سوڭعى بەس جىل بويىندا ٴبىزدىڭ نارىقتا قارقىندى جۇمىس اتقارىپ جۇرگەنىمەن، وتاندىق بانكتەر جۇمىسىنا اسەر ەتە الاتىنداي ەشقانداي راديكالدى وزگەرiس جاساي المايدى. قىتاي بانكتەرى دە سولاي. ولار ەلىمىزدە 17 جىل بويىنا جۇمىس ىستەۋدە. ٴيا، ەگەر شەتەلدiك بانكتەردىڭ اكتيۆتەر ۇلەسi ٴبىزدىڭ بانك سەكتورىنداعى اكتيۆتەردەن 50 پايىزعا اسىپ تۇسسە، وندا الاڭداۋعا نەگiز بولار ەدى. قازiر ونداي قاۋiپ-قاتەردi كورiپ تۇرعان جوقپىن»، – دەدى ۇلتتىق بانك ٴتوراعاسى. بۇل سۇراققا باس بانكير بەكەرگە توقتالعان جوق. وتكەندە ٴماجىلىس دەپۋتاتى امانجان جامالوۆ بانك سەكتورىندا شەتەلدiك بانكتەر قارقىنىنىڭ كۇشەيگەنىن، ولاردىڭ اگرەسسيۆتi قارجىلىق ساياسات جۇرگiزiپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتكەن. دەپۋتاتتىڭ مالiمەتiنە قاراعاندا، شەتەلدiك بانكتەر تاۋەكەلiن ازايتۋ ٴۇشiن، ەڭ الدىمەن، دامۋشى نارىقتاردان كاپيتالىن سىرتقا شىعارادى ەكەن. سوندىقتان بۇل ەلدەر داعدارىسقا تەز تاپ بولاتىن كورiنەدi. بايقايمىز ٴوز سوزىندە، گ. مارچەنكو، دەپۋ­تاتتىڭ بولجامىن تولىقتاي جوققا شى­عاردى. «ٴبىزدىڭ ەل – ۇكىمەتتىك بانكتەردiڭ دە، شەتەلدiك بانكتەردiڭ دە نارىقتاعى ۇلەسi كوپ بولماعان جالعىز پوستسوسياليستiك مەملەكەت. مىسالعا، رەسەيدە مەملەكەتتiك بانكتەر كوپ. شىعىس ەۋروپادا، كەرiسiنشە، اكتيۆتەردiڭ 80-90 پايىزى شەتەلدiك بانكتەرگە تيەسiلi. ال بiزدە بiرنەشە بانكتە عانا مەملەكەت ۇلەسi بار. ونىڭ وزiندە «سامۇرىق-قازىنا» قورى ەكi جىلدىڭ iشiندە بانكتەردەن شىعۋى تيiس. ٴسوزىنىڭ سوڭىندا، باس بانكير وتكەندە ٴوزىن سىناعان سەناتورلار سىنىنا دا جاۋاپ بەردى. «ەگەر پرەزيدەنت مەنi بۇل قىزمەتتەن بوساتۋدى قۇپ كورسە، مەن وعان كە­لىسەمىن. مەن بۇل جۇمىسقا سۇرانعان جوقپىن. وزگەلەردەي ورىنعا تالاسىپ وتىرعان جايىم جوق. مەملەكەتتiك قىزمەتتەن ٴوز ەركiممەن ٴۇش رەت كەتتiم»، – دەپ ٴوز قىزمەتىنىڭ قۇزىرى تەك مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولىندا ەكەنىن قاداپ ايتتى. دۋمان بىقاي. http://dmk.kz/؟p=7233#more-7233

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!