تاسىمالعا تالاس باستالدى

قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردى ەكسپورتقا شىعارۋدا كوپۆەكتورلى جولداردى ىزدەستىرەتىنى رەسەيلىكتەر ٴۇشىن تاڭسىق ەمەس. ولار بۇعان تۇسىنىستىكپەن قارايتىنىن دا ۇنەمى العا تارتىپ كەلەدى. ايتسە دە وسىدان ەكى-ۇش جىل بۇرىن ٴپۋتيننىڭ «نابۋككو» گاز قۇبىرىنىڭ تارتىلۋىنا مەنىڭ ەش قارسىلىعىم جوق، ايتسە دە ونى قالاي تولتىراتىندارىن دا ويلاۋ كەرەك قوي. ونى شيكىزاتپەن تولتىرا الاتىن بولسا، تارتا بەرسىن» دەگەنى ەسىمىزدە. «نابۋككو» گاز قۇبىرىنا دەگەن ٴوز كوزقاراسىن پۋتين وسىلاي بىلدىرگەن بولاتىن. مۇنىڭ استارىندا ٴبىراز سىر جاتىر. سەبەبى «نابۋككو» گاز قۇبىرىنىڭ جوباسى اقش پەن ەۋروپانىڭ رەسەي قۇبىرىنا دەگەن تاۋەلدىلىكتى بوساڭسىتىپ، ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى گازدى باتىس نارىعىنا شىعارۋدى كوزدەيدى. مۇنى رەسەي دە جاقسى ٴبىلىپ وتىر. سوندىقتان دا ول ىشتەگى قىجىلىن ەمەۋرىن ارقىلى ٴار-ار جەرلەردە ايتىپ قالىپ ٴجۇر. اشىق شىعا دا المايدى. اتالعان جوبا قۇرىلتايشىلارى تاراپىنان تەزىرەك قارجىلاندىرىلىپ، جۇزەگە اساتىن بولسا، رەسەي تۇرىكمەنستان، وزبەكستان، قازاقستاننىڭ كوگىلدىر وتىنىنان ايرىلىپ قالاتىنىن دا جاقسى بىلەدى. سەبەبى اتالعان ەلدەر رەسەيدىڭ قۇبىرىنا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلىپ، گازىن ٴازىربايجان ارقىلى تۇركيا، ودان ٴارى ەۋروپا ەلدەرىنە ەركىن ساتا الادى. ال ەۋروپا ەلدەرىنە گاز اسا قاجەت. وسى ۋاقىتقا دەيىن ٴبىزدىڭ گا­زىمىز رەسەي قۇبىرى ارقىلى با­تىس نارىعىنا شىعارىلىپ كەلە جاتقانىن جاقسى بىلەمىز. ٴبىز عانا ەمەس، ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ٴبىر­قا­تارى رەسەي قۇبىرىنا تاۋەلدىلىكتىڭ زاردابىن تارتۋدا. قۇبىر ٴوز تەر­ريتورياسىندا بولعانىن پاي­دا­لانىپ، رەسەي الدىمەن ٴوز جەرىنەن شىعاتىن گازدى ساتۋعا تىرى­سا­تى­نى بەلگىلى. وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىك گاز كومپانياسىنىڭ ٴونىمىنىڭ وتۋىنە مۇددەلى بولعاندىقتان دا، كوبىنە بىزدىكىلەردىكى ىسىرىلىپ قالىپ قويادى نەمەسە تاسىمال ٴۇشىن باعانى جوعارىلاتىپ قويۋدا. ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ گازىن تا­سىمالداۋ ارقىلى تابىس تا تاۋىپ وتىر. سوعان قاراماستان، قۇبىر شۇمەگىنەن ٴجيى قىسىپ، قوجايىن­نىڭ كىم ەكەنىن ەسكە ٴجيى سالىپ وتىرۋدى دا ۇمىتپايدى. مۇنىڭ ٴبارى جۇيكەگە اۋىرتپالىق تۇسىرەتىن باسى ارتىق جۇك ەكەنىن جۇرت تۇ­سىنەدى. ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ گازىنا ٴزارۋ ەۋروپا ەلدەرى دە رەسەي­لىكتەردىڭ وسىلاي مىڭ قۇبىلۋىنان شارشاپ بىتكەن بولۋى كەرەك، «نابۋككو» گاز قۇبىرى جوباسىن دايىنداپ، تالقىلاۋعا ۇسىندى. ٴبى­راق بۇل جوبانىڭ تالقىلانىپ جاتقانىنا ٴبىراز جىل بولىپ قال­دى. العاشقى كەزدەرى «قۇبىر 2011 جىلى ىسكە قوسىلادى» دەپ ەدى، كەيىن ونى 2012، ودان 2013 جىلعا ىسىرىپ قويدى. ونىڭ باستى سەبە­بى قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. ەۋروپا مەن اقش-تىڭ تاۋە­كەل­گە بارا الماي وتىرعانىن رە­سەي وتە ٴتيىمدى پايدالانىپ كەتىپ وتىر. گازعا بايلانىستى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى تەكەتىرەستى الەم جاقسى بىلەدى. ول تەكەتىرەستىڭ زاردابىن تەك ەكى ەل عانا ەمەس، وزگەلەر دە تاتتى دەسە بولادى. رەسەي ۋكراينا ارقىلى وتەتىن ەكسپورتتىق قۇبىر ارقىلى گازدى ەۋروپاعا ايداۋدى كۇرت توقتاتىپ قويعان كەزدە، شىعىس ەۋروپا ٴۇشىن كيسلورود كەلىپ تۇرعان قۇبىر تارس جابىلىپ قالعانداي بولدى. سەبەبى ولاردىڭ كۇن كورىپ وتىر­عانى - رەسەيدىڭ گازى ەدى. قىستىڭ كوزى قىراۋدا رەسەي گاز بەرۋدى توق­تاتىپ تاستاعان سوڭ، ەۋروپالىقتار ۋكرايناعا تالاپتارىن قويا باس­تادى. قىسىمعا شىداس بەرمەگەن ۋكراينا اقىرى رەسەيگە ٴتيىمدى مۇددەگە ساي كەلىسىمگە مويىن بۇرۋعا ٴماجبۇر بولعانىن ٴبارىمىز جاقسى بىلەمىز. اينالىپ كەلگەندە، رەسەي ەكى جەپ بيگە شىقتى دەۋگە بولادى. بىرىنشىدەن، گاز بەرمەي قويىپ باتىستىق نارىقتىڭ ەكى اياعىن ٴبىر ەتىككە تىقسا، ەكىنشىدەن، ۋكراينانى الپاۋىت مەملەكەتتەر­دىڭ قۇرساۋىنا سالىپ بەرىپ، ٴوز ايتقانىن ورىنداتتى. گازعا بايلانىستى بۇل جانجال تاعى ٴبىر ۇلكەن پروسەستىڭ جولىن اشتى دەۋگە بولادى. رەسەيلىكتەر وزدەرىنە امەريكا مەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ قويا باستاعان قاقپانىن الدىن الا سەزىپ، گاز بەن مۇنايدى تاسىمالداۋدىڭ ورمەكشىنىڭ تو­رىنداي شىرماتىلعان جولدارىن قاراستىرا باستاعانى ولاردىڭ قازىرگى بەت الىسىنان ايقىن كورى­نىس تابۋدا. كوپتەن بەرى قارجىلىق جانە ەكولوگيالىق جاعىنان ٴتيىم­سىز دەپ، كەيىنگە شەگەرىلىپ كەلە جاتقان «وڭتۇستىك اعىن» جانە «سولتۇستىك اعىن» دەپ اتالاتىن جوبالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىنا مۇمكىندىك اشىپ الدى. «سولتۇستىك اعىن» قۇبىر جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا كوپ جىلداردان بەرى بالتىق ەلدەرى قۇبىر ەكولوگياعا زالال اكەلەدى دەپ كونبەي جۇرگەن. ايتسە دە بالتىق ەلدەرى اياق استى­نان بىرىنەن كەيىن ٴبىرى قۇبىردى ٴوز تەرريتوريالارى ارقىلى جۇرگىزۋگە كەلىسىپ، فينليانديا، دانيا ەلدەرى دە قۇلدىق ۇرىپ، كەلىسىم بەر­دى. بۇل جەردە پۋتين مەن مەدۆەدەۆتىڭ ديپلوماتيالىق قاسيەتتەرىن سا­راپ­شىلار اتاپ وتەدى. جىلى-جىلى سويلەسەڭ، جىلان دا ىننەن شىعادى دەگەندەي، رەسەيلىكتەر ٴوز تاراپتارىنان دا اتال­عان ەلدەردىڭ قويعان تالاپ­تا­ر­ىنا كەلىسىم بەر­گەن بولۋى كەرەك. ايتەۋىر اياق اس­تىنان شەشىلىپ قويا بەردى. «وڭ­تۇستىك اعىن» گاز قۇبى­رى­نىڭ پروبلەماسى دا شەشىمىن تاپتى. ەڭ قيىنى دا وسى جوباعا دەگەن كەلىسىم بولاتىن. بولگاريا ارقىلى ٴوتۋى كەرەك بولعاندىقتان، بولگارلار ٴبىراز جىل بويى وعان قارسىلىق تانىتىپ، قاسارىسىپ وتىرىپ العان. ولاردىڭ قولتىعى­نا سۋ بۇركىپ وتىرعان اقش ەكەنى بەلگىلى ەدى. رەسەي تاعى دا بۇل جولى قۋلىققا باسىپ، قۇبىردى بول­گا­ريانى اينالىپ ٴوتىپ، تۇركيا ار­قىلى جۇرگىزەمىز دەدى. ەنەر­گەتي­كالىق رەسۋرستاردى تاسىمالداۋ دەگەن قىپ-قىزىل تابىس كوزى ەكە­نىن بولگارلار دا بىلەدى. سوندىقتان دا رەسەيدىڭ قاقپانىنا بىردەن ٴتۇستى. ونىڭ ۇستىنە جوباعا فرانسۋز قۇرىلىسشىلارى دا تارتىلدى. بۇل جەڭىستى ورىس ساراپشىلارى امەريكالىقتار تىقپالاپ وتىرعان «نابۋككو» جوباسىن ىسكە اسىرۋ جولىنا قويىلعان ۇلكەن توسقاۋىل، الداعى ۋاقىتتا ونىڭ قاجەتى بول­ماي قالدى» دەپ ەسەپتەيدى. ال ەندى «نابۋككونىڭ» جىل­دان-جىلعا كەيىن شەگەرىلىپ جا­تۋى­نىڭ سەبەبىن ساراپشىلار ال­دى­مەن قارجىمەن ەمەس، قۇبىردى گازبەن قالاي تولتىرۋدىڭ جولىن تاپپاۋىمەن بايلانىستىرادى. رەسەيدىڭ «وڭتۇستىك اعىن» گاز قۇ­بىرى جوباسى «نابۋككوعا» مۇم­كىندىك قالدىرماي وتىر دەگەندى العا تارتادى رەسەيلىك ساراپشىلار. «بۇل جوبا كونسورسيۋمىنا قاتى­سۋشىلاردا ٴالى كۇنگە دەيىن قۇبىر­دى گازبەن تولتىرا الاتىنداي كەپىلدىك جوق» دەيدى ولار. ارينە، ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ گازى ونى تولتىرۋعا جەتكىلىكتى، ٴبىراق ماسەلە ول ەلدەردىڭ وسى قۇبىرعا قوسىلۋعا ق ۇلىق تانىتۋ-تانىتپاسىنا باي­لانىستى. ٴازىربايجاننىڭ قۋاتى ونى جالعىز تولتىرۋعا جەتپەيدى، تۇرىكمەنستانداعى گاز قورى وعان جەتكىلىكتى مە، جوق پا، بەلگىسىز. قا­زاقستان ٴۇشىن ەگەر رەسەي وڭ قاباق تانىتىپ وتىراتىن بولسا، سول ارقىلى جونەلتۋ تيىمدىرەك. «وڭتۇستىك اعىن» گاز قۇبىرى جو­باسى 2012 جىلى جۇزەگە اسىرىلىپ، ونىمەن ەۋروپاعا كوگىلدىر وتىن ايدالا باستاماقشى. حالىققا بيىلعى جولداۋىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ مۇناي مەن گازدى ەۋروپالىق نارىققا شىعارۋ ٴۇشىن ەۋرووداقپەن ارناۋلى ەنەرگە­تيكا­لىق حارتيا بەكىتۋ يدەياسىن ورتاعا سالعانى جونىندە جوعارىدا ايتىپ كەتتىك. بۇل مالىمدەمە تا­لاي الپاۋىتتاردىڭ قۇلاعىنا سا­لىنعان «التىن سىرعا» سەكىلدى بول­دى دەۋگە دە بولادى. جاقىندا عانا رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسى­نىڭ ٴتوراعا ورىنباسارى، رەسەي گاز قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى ۆا­لەريي يازەۆ مىرزانىڭ قازاق­ستان­دىق ەنەرگورەسۋرستاردى ەۋروپاعا ەكسپورتتاۋ ماسەلەسى تۋرالى قا­زاقستانمەن كەلىسىم جاسالاتىنىن «رەسەي - ەو: ەنەرگەتيكالىق ارىپتەستىك. سايكەس كەلمەيتىندى قالاي سايكەستەندىرۋگە بولادى؟» دەگەن تاقىرىپتا وتكەن ماسكەۋ - بريۋسسەل بەينە كوپىرىندە مالىمدەگەنىن قازاقستان تۋدەي اقپاراتتىق اگەنتتىگى حابارلاعان بولاتىن. يازەۆتىڭ ايتۋىنشا، بىر-بىرىمەن باسەكەلەس ەكى گاز قۇبىرى جوبالارى - «وڭتۇستىك اعىن» مەن «نابۋككو» (ونىڭ ايتۋىنشا، «وڭ­تۇستىك اعىن» 2015، ال «نابۋككو» 2017 جىلى ىسكە قوسىلادى) تاي-تالاسقا تۇسەتىن بولسا، مىندەتتى تۇردە رەسەيلىك قۇبىر باسىمدىق تانىتاتىن بولادى. سونىمەن قاتار رەسەيلىك جوبا تارتىمدىراق بولادى دەپ كۇتىلۋدە. «نابۋككو» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ٴۇشىن قۇبىر كاسپيي تەڭىزىنىڭ استىمەن جۇر­گى­زىلۋى ٴتيىس نەمەسە كاسپيي تەڭىزىنىڭ شىعىس جاعالاۋلارىنا سۇيىتىل­عان گاز تەرمينالدارى قۇرىلىسىن سالۋعا تۋرا كەلەدى. ەۋروپالىق تاراپتىڭ كاسپيي تۇبىمەن قۇرى­لىس جۇرگىزۋگە قولداۋ كورسەتەمىز دەۋىنە قاراماستان، رەسەي تەڭىز تۇبىنەن قۇبىر تارتۋعا رۇقسات بەرمەيدى. ويتكەنى كاسپييدىڭ مارتەبەسى ٴالى ايقىندالعان جوق، ونىڭ ۇستىنە ونداي جوبانى ين­ۆەستيسيالايتىن ينۆەستورلاردىڭ شىعا قويۋى دا ەكىتالاي» دەپتى يازەۆ. سونىمەن قاتار رەسەي قا­زاقستانمەن «وڭ­تۇستىك اعىن» گاز قۇبىرى بويىنشا بىرگە جۇمىس ىستەۋدە ٴتىل تابادى دە­گەن سەنىمىن دە ٴبىلدىرىپتى. ٴبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىك پەن كە­دەندىك وداقتىڭ قۇرىلۋى، قازاق­ستاننىڭ گازىن تاسىمالداۋ بويىن­شا جاڭا كوك­جيەكتەردى قا­راس­تىرۋعا جول اشا­تىنىنا سەنىم بىلدىرە وتىرىپ، يازەۆ مىرزا قازاقستاننىڭ گازىن ەۋروپاعا تاسىمالداۋدا رەسەيدىڭ بارلىق مۇمكىندىكتەردى قاراستىرا­تىنىن ايتىپ وتكەن. بۇدان شىعاتىن ٴتۇيىن - قا­زاقستان كوپۆەكتورلىق تاسىمال جولدارىن قاراستىرا وتىرىپ، وزىنە تيىمدىلەرىن تاڭداۋعا جول اشىپ كەلەدى. بىزگە «نابۋككو» بولا ما، «وڭتۇستىك اعىن» بولا ما، ايتەۋىر ەنەرگورەسۋرستارىمىزدى ەۋروپالىق نارىققا شىعارۋعا جول تاپساق بولدى. ەلباسىنىڭ جولداۋىنداعى اشىق مالىمدەمە سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ كوڭىلىنە وي سالعانىن، ولاردىڭ بىزبەن مۇ­ناي مەن گاز تاسىمالداۋ ماسەلەسىن كەلىسىپ شەشۋگە دايىن ەكەندىگىن مالىمدەۋىنەن بىلۋگە بولادى.الما مۇحامەدجانوۆا http://www.aikyn.kz/index.php؟option=com_content&task=view&id=6439&itemid=2

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!