شارشى مەترى 1000 دوللارلىق ٴۇيدى قالتا كوتەرمەيدى

ٴبى­ٴرى­ن­ٴشى­دەن، ەكىن­ٴشى دەڭ­گەي­دەگى بانك مەنەد­ج­مەن­ٴتى تاۋەكەلدى با­­عا­لاۋ­دا ساۋاتسىز بو­لىپ شىق­تى. ەكىن­ٴشى­دەن، قۇ­رى­لىس كوم­پا­نيا­لارى مەن كەيبىر بانك­تەر «اۋىز جا­لا­سىپ» ٴبىرىنىڭ قا­تە­ٴلى­گىن ٴبىرى كورە ال­مادى. ٴتىپتى ولار «رەالتور» دەپ اتالاتىن توپتا ٴوز ادامدارىن ۇستاعانداي قۇ­رى­لىس شار­شى مەترىنىڭ 2007 جىل­دىڭ تا­مى­زىنا دەيىن شارىقتاپ وسە-وسە، اقىر اياعىندا 3 مىڭ دول­لاردىڭ سىر­تىنا شىعۋىن «قام­تاماسىز ەتتى». ال بۇل ٴار جۇ­مىسشىسىنىڭ ور­تاشا جالا­قى­سى 2700 دول­لار­دان اي­نالاتىن باتىس ەۋرو­پا­داعى دا­مى­عان ەل­دەر­دەگى باعادان دا اسىپ كەتتى. ماسەلەن، ٴدال سول كەزدە اۆس­تريا­دان پاتەر الساڭىز ونىڭ شار­شى مەترى 1 مىڭ دوللارعا تۇسەر ەدى. مىنەكي، ساۋ­ات­سىزدىق اكەلگەن قاي­شىلىق وسى ەدى. ول كەزدە مەم­لە­­­كە­ٴتى­ٴمىز­دە­گى ورتاشا جا­لاقى 60 مىڭ تەڭگە بولىپ تۇرعاندا جو­عا­رى­دا اي­تىلعانداي با­عاداعى ٴۇيدى يپو­تە­كالىق نە­سيە­گە الۋ قايت­پاي­تىن كاپيتالدى قامتاماسىز ەتۋ دە­­گەن ٴسوز بولا­تى­نىن ەشكىم وي­لاپ جات­پادى. سون­دىقتان دا ەكىن­ٴشى دەڭ­گەيدەگى بانك جۇيەسىنە شەتەلدىك نە­سيەلەردى قايتارۋعا تۋرا كەل­گەن­دە، داعدارىستىڭ سال­­دارىنان بار جۇ­مىسىنان ايى­رىلعان قا­زاق­­­ستان­دىقتار نە­­سيەنى قايتارا ال­­ماي­تىنداي جا­ع­­دايدا قالدى. ول كەز­دەگى قىس­قار­ت­ۋلار، تۋر­ا­سىن ايت­ساق مول جا­لاقىلى قار­جى ٴجۇي­ە­ٴسىن­دە ورىن الدى. سو­نان سوڭ قۇ­رى­­لىس­شى­لار دا قىس­قاردى. اقىر اياعى وسى­ناۋ ٴتۇيىن كۇنى بۇگىنگە دەي­ٴىن شە­ٴشىل­مەي، بانكتەردە قاي­تا­رى­لى­مى ەكى­تالاي نەسيەلەر «شو­عىرى» حا­لىقارالىق سا­راپ­شى ينس­تي­تۋت­تار مەن رەيتينگ اگەنت­­تىك­تەرى وكىل­دەرىنىڭ كوز­دە­ٴرى­نە سو­نا­داي­دان ٴتۇسىپ «ەلدىڭ بە­ٴتى­نە ٴشىر­كەۋ» بو­لىپ تۇر. ارينە، مەم­لەكەت پرە­­زي­دەنتىمىزدىڭ ٴتى­كە­لەي نۇس­قاۋى­­مەن مۇنداي تى­عى­رىققا ٴتى­­رەل­­گەن قارجى جۇيە­سىنە «سا­مۇ­رىق-قا­زىنا» قورى ار­قىلى كو­­مەك قو­لىن سوزدى. ٴبى­راز ٴما­سە­لە شە­ٴشىل­ٴدى. ٴبىراق تۋ­را­سى­نا كەل­سەك 2007 جىلعا دەيىن يپو­تە­كا­لىق نە­سيە بەرۋدى بايۋ­دىڭ جولى رەتىندە ۇس­تانعان بانك­تەردىڭ بار­لىعىندا دەر­لىك ٴالى كۇنگە دەيىن «قايتارىلۋى ٴمۇم­­كىن ەمەس» نەسيەلەر جەت­كى­لىك­ٴتى. جاع­­د­اي وسىلاي بولىپ تۇر­عانىندا ەكىن­­ٴشى دەڭگەيدەگى بانك­تەر بۇل كۇن­دەرى يپوتەكالىق نە­سيە بە­رۋ­گە بار­ماس ەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز كەي­ٴبىر بانكتەر بۇل كۇندەرى دە يپو­تەكالىق نە­سيە بەرەتىنى جايلى جار­نا­ما­لا­رىن كوپشىلىككە تىق­پا­لاپ جا­تىر. بۇل - تاعى دا داع­دا­رىس­قا «ٴوز ەركىمەن ەنۋ» دەگەن ٴسوز. ٴدا­لە­ل­دەيىك.

1. شارشى مەترى 1000 دوللارلىق ٴۇيدى قالتا كوتەرمەيدى

ٴالى ستاتيستيكالىق مالىمەت شى­عاتىن كەز بولعان جوق. ٴويت­كە­ٴنى ەل­باسىمىزدىڭ نۇسقاۋى بويىن­شا 30 پايىزدىق ۇستەمە ٴشىل­دەدەن باس­تالدى. سولاي بولا تۇر­سا دا ٴبىز شا­مامەن ەلدەگى ور­تا­شا جالاقى 90-100 مىڭ تەڭگە دەڭ­گەيىنە جەتىپ قال­دى-اۋ دەپ وي­لايمىز. ٴبىز ەسە­ٴبى­ٴمىز دالەلدى بو­لۋى ٴۇشىن وسىنىڭ ەڭ جوعارى ٴمول­شەرىن مىسالعا الا­مىز. ٴبىر ٴۇي­دە ەكى ادام جۇمىس ٴىس­تەپ ٴار­قاي­سىسى 100 مىڭ تەڭگەلىك جا­لا­قى الادى دەيىك. سوندا وت­با­سى­­نىڭ جالپى كىرىسى 200 مىڭ تەڭ­گە بو­لىپ شىعادى. مۇنىڭ جا­ر­تىسى عانا نەسيەنى جابۋعا كە­ت­ەدى. ٴقازىر شار­شى مەترى 1000 دول­لارلىق قۇ­رى­لىستان 60 شار­شى مەترلىك ٴپا­تەر الاتىن بول­ساڭ، ونىڭ ەڭ كەمى 15 پايىزىن ال­دىن الا تولەۋ كەرەك. بۇل - 18 مىڭ دوللار دەگەن ٴسوز. قازىرگى دول­لار-تەڭگە باعامى بويىنشا 18 مىڭ دوللاردى تابۋ ٴۇشىن 2628000 تەڭگە جيناۋ كەرەك ەكەن. دەمەك، ۇيدەن ۇمىتكەر وت­با­سى مۇن­داي اقشانى 26 ايدا، ياع­ني 2 جىل 2 ايدا جيناي الادى. وسى­نى جي­ناپ بولعان سوڭ پاتەر الۋى­نا بو­لادى ەكەن. ەندى ٴپا­تە­ٴرىن العان سوڭ 34 مىڭ دوللاردى ٴۇس­تەمەمەن ٴتو­لەۋگە ٴتيىس. ۇستەمە ەڭ از دەگەندە 12 پايىز بولىپ تۇر. 4964000 تەڭگە 12 پايىزدىق ٴۇس­تە­مەمەن تولەۋگە اي سايىن 200 مىڭ تەڭگە كىرىس كىر­گى­زەتىن وت­با­سى­نىڭ دا شاماسى جەت­پەيدى. بۇل - ٴبىر.

2. ٴالسىزدىڭ «وتپەيتىن كاپيتالى»

ٴبىز 12 پايىز دەگەندى دە ۇمى­تىپ، قارجىلى توپ قايىرىمدى بول­­دى، سوندىقتان ۇستەمە 10 پاي­­ىز­­بەن شەكتەلدى دەپ قا­راس­تى­رىپ كو­رەيىك. سوندا مىناداي ٴبىر «توبە شا­شىڭدى تىك تۇر­عى­زا­تىن» ەسەپ شى­عادى. بار بول­عا­نى جوعارىداعى 34 مىڭ دوللار، ەگەر نەسيەنى 10 جىل­عا الاتىن بول­ساڭ، ەڭ كەمى 68 مىڭ دوللار بو­لىپ بانككە قايتۋى ٴتيىس. نە­سيە مەرزىمى ۇزاق بولسا بۇل سان وسە تۇسەدى. ەندى وسى 68 مىڭعا بۇ­رىن تولەگەن 18 مىڭ دوللاردى قوس­­ساڭىز، 60 شارشى مەترلىك ٴپا­­تە­ٴرىڭىز 86 مىڭ دوللارعا ٴتۇس­كەن بو­لىپ شىعادى. ٴبىزدىڭ پاي­ىم­­داۋى­مىزشا، بۇل پاتەردى يپو­تە­­كا­لىق نەسيەگە العان ٴالسىز باي­­عۇس­تار­دىڭ «وتپەيتىن كا­پي­تا­لى» بو­لىپ قالادى. سەبەبى بۇل كەزدە ٴپا­تەردىڭ شارشى مەترى 1430 دول­لار­دان اسىپ كەتەدى. شار­شى مەترى 1400 دوللارلىق ٴپا­تەر قازاقستاندا 2020 جىلدىڭ ٴوزىن­دە «ٴوتىمدى تاۋار» بو­لا ال­ماي­دى. ول كەزدە قازاق­ستان­دىق­تار­دىڭ ورتاشا ايلىعى 1000 دول­لارعا جەتىپ قالۋى ابدەن ٴمۇم­­كىن. دەمەك، تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جى­­لىندا ومىرگە نارىقتىق قا­تى­­ناس­تان از دا بولسا ساۋات جي­نا­عان ادام شارشى مەترى 1400 دول­لارلىق ٴپا­تەردى ەمەس، ەڭ كوپ دە­گەندە 1000 دول­لارلىق باسپا­نا­نى ىزدەيدى. ال ٴسىز­ٴدىڭ بۇگىن ال­عان پاتەرىڭىز بۇگىن دە، ٴبىر جىل­دان كەيىن دە، ٴتىپتى 20 جىل­دان سوڭ دا ٴوتىمسىز تاۋار بولىپ قا­لادى. نەگە ٴوتىمسىز؟ سەبەبى ٴدال 2020 جىلى عانا شارشى مەترى 1000 دول­لارلىق پاتەر عانا ٴوتىم­ٴدى بو­لا­دى. ال بۇگىن ٴۇي العاندار 60 شار­شى مەترلىك پاتەرىن وسىن­­­­داي با­عامەن ساتسا، قولىنا الا­تىنى 60 مىڭ دوللار. دەمەك، 26 مىڭ دول­لار ۇتىلعان بولادى. ولاي بول­سا، اسا ٴبىر قيىن جاع­داي­عا تاپ بول­ماعان ادام ول كەز­دە قولىندا بار پاتەرىن ساتا قوي­مايدى. ٴبال­كىم، باعا ودان دا ٴتۇ­ٴسىپ كەتەر. ٴمى­نە، گاپ نەدە؟! ورايى كەلگەندە اي­تا كەتەيىك، وتان­داستاردىڭ ارا­سىن­دا ٴپا­تەر­گە مۇقتاجداردان بۇل كۇن­دەرى ايى­نا 100 مىڭ تەڭگە الا­تىن­دا­رى تىم از. 2020 جىلعا قاراي ٴدال وسىلاي ايىنا 1000 دوللار الا­تىن­دار دا از بولادى. ال جا­لا­قى­­سى جوعارىلار «قىمبات ٴپا­تەر­ٴدى الا بەرەدى» دەپ ويلاۋ ٴمۇل­دە اقىلعا سىي­مايدى. سون­دىق­تان ٴقازىردىڭ ٴوزىن­دە مە­م­لە­كەت­تىك تۇرعىن ٴۇي باع­دار­لاماسىن جا­ساۋشىلاردىڭ ٴوز­دە­ٴرى ۇلكەن قا­تەلىككە ۇرىنىپ تۇر. بۇل قا­تە­لىك سوندا، يپوتەكالىق نە­سي­ەنىڭ تاۋە­كەلى ازايىپ، قاي­تا­رى­لۋى سە­نىمدىرەك بولعانىمەن «ٴۇي­ٴلىنى كۇي­ٴسىز ەتەدى». ٴتىپتى ٴقازىر ٴۇي ال­عان اڭقاۋلارعا وتپەيتىن كا­پي­تال «جا­ساپ بەرىپ»، جالپى، ورتا­شا­مىز­دىڭ «ىڭىرشاعىن اينال­دى­رۋعا» بەت بۇرعاندايمىز. ەن­­دە­شە، مەم­لەكەتتىك تۇرعىن ٴۇي باع­­دار­لاماسىنداعى شارشى مە­تر­­ٴدىڭ ور­ت­اشا باعاسى مەن نەسيە ٴۇس­­تە­مە­ٴسىنىڭ مولشەرىن قايىرا قا­­راس­تىر­ع­ان ٴجون.

3. بۇگىنگى شارشى مەتر 700 دوللاردان تومەن بولۋى ٴتيىس

ٴيا، سولاي، بۇگىنگى قاراپايىم حا­­لىققا يپوتەكالىق نەسيە بوي­ىن­­شا ساتىلاتىن شارشى مەت­ر­ٴدىڭ با­عاسى 700 دوللاردان تومەن بو­لۋى ٴتيىس. سوندا تاۋار ٴوتىمدى بو­­لا­دى دا قۇرىلىس يندۋسترياسى ەكو­­نو­ميكانىڭ قارقىندى دا­مۋ­شى سا­لاسىنا اينالادى. نەگە 700 دول­لار­دان از بولۋى كەرەك؟ ٴبىز جو­عا­رى­دا قازاقستاندىق­تار­دىڭ جا­لا­قىسى شىلدەدەن باستاپ قو­سىلعان 30 پايىزدىق ۇستەمەنى قوسا ەسەپ­تە­گ­ەندە، شامامەن 100 مىڭ تەڭگەگە جە­ٴتىپ قالۋى ىق­تي­مال دەدىك. ٴتىپتى ٴدال وسى 100 مىڭ تەڭگە اقيقاتتىڭ ٴوزى دەپ العاندا دا شارشى مەتردىڭ قۇ­نى 700 دول­لاردان تومەن بولماق. ٴويت­كەنى قازاقستاندىقتاردىڭ ور­تا­شا ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى وسى­نى كور­سەتەدى. ەگەر جەتىجۇزدى ٴجۇز قى­­رىق التىعا كوبەيتەر بولساق، وندا ٴجۇز ەكى مىڭ ەكىجۇز دەگەن ناق­­تى سان الامىز. ياعني شارشى مەت­­ٴردىڭ باعاسى ٴجۇز ەكى مىڭ ەكى­ٴجۇز تەڭ­گە بولادى. بۇل ٴبىزدىڭ ەڭ جو­­عا­رى جالاقى مولشەرىن اقي­قات­تىڭ ٴوزى دەپ العانداعىدان 2200 تەڭگەگە كوپ بولىپ تۇر. ٴيا، سو­لاي.

4. تۇيىقتان شىعاتىن جالعىز جول

بايقاپ وتىرساق، قازاق­ستان­نىڭ قۇرىلىس يندۋسترياسى، يپو­­تە­كالىق نەسيە جۇيەسى تۇي­ىق­­قا ٴتى­رەلگەندەي. ويتكەنى ٴبۇ­گىن­­گى مەم­لە­كەتتىك ارنايى قىز­مەت­­­تەردىڭ ەسە­پ­تەۋى بويىنشا شار­­شى مەت­ٴرى­ٴنىڭ باعاسى 700 دول­لار­لىق ٴۇي تۇر­عىن­دارىنىڭ جا­لا­قىسى ەڭ تومەن وب­لىس ور­تا­لىق­­تارىندا عانا سا­لى­نادى ەكەن. الماتى، استانا، اتى­راۋ، ماڭ­عىستاۋ سەكىلدى قالا­لار­دا بۇل كورسەتكىش جوعارىدا ايت­قا­نى­مىزداي مىڭ دوللاردان اسىپ تۇر. دەمەك، ٴقازىردىڭ وزىندە ٴوتىم­ٴسىز نەمەسە الۋشىسىنا «پالە بو­لىپ جابىساتىن» ۇيلەر تۇر­عى­زىپ جاتىرمىز. ياعني تۇيىققا ٴتى­­­رەلدىك دەگەن - وسى.
ويلاعان ادامعا بۇل تۇيىقتان شى­­عاتىن جول بار. ٴبىراق ول - جال­­عىز جول. ەگەر ول جولعا بۇگىن ٴتۇس­­پە­سەك، ەرتەڭ كەش بولادى. ٴيا، بۇل رەت­تە بانكتەر ونشا ۇتىل­­ماس. ٴبى­راق قۇرىلىس يندۋس­تريا­سىنىڭ قار­قىندى دامۋى ەكى­تالاي. ولار قىم­بات ٴۇيدى سا­تىپ الۋ «اقى­ماق­تىق­تىڭ ٴوزى» ەكە­ٴنىن بيىل بولماسا دا كەلەر جىلى ٴتۇسىنىپ، ودان باس تار­تادى. ياع­ن­ي وتپەيتىن تاۋار قا­لىپ­تا­سا­دى. مىنە، وسىنى بول­دىر­ماۋ ٴۇشىن بۇگىن دۇرىس جولعا ٴتۇسۋ كە­رەك. ول جولدى ەلباسىمىز ات­قا­رۋ­شى بيلىككە باياعىدا-اق كور­سە­­ٴتىپ بەرگەن. اتاپ ايتار بولساق، پرە­­زيدەنت ن.نازاربايەۆ 2009 جىل­­دىڭ وزىندە «اكىمدەر ٴوز قا­لا­لا­­رىندا جەرگە مونيتورينگ ٴجۇر­­گىز­ٴسىن. ٴالى كۇنگە پايدالا­نىل­ماعان نە­مەسە ماقساتسىز پاي­دالانىلىپ كەل­گەن جەرلەر يەلە­رىنەن قا­ي­تا­رى­لىپ الىن­سىن» دەگەن بولاتىن. «اي­تىل­ما­عان ٴسوز جەتىم» دەپتى عوي ٴبىر دا­نىش­پان. ەندەشە، ٴبىز ٴسوزدى جە­­­­­ٴتىم­­سىرەتپەي، اقيقاتتى ايتار بول­­­ساق، وندا الماتىدا دا، است­ا­نا­­دا دا باسپانا نەمەسە كو­ممەر­سيا­­­لىق قۇرىلىس سالۋ ٴۇشىن ەمەس، تەك قانا قىمباتقا ساتۋ ماق­­­سا­تىن­دا ارزان كەزىندە ىق­پال­دى توپ وكىل­دەرى ەنشىلەپ ال­عان جەر تە­ٴلىم­دە­ٴرى جەتىپ ار­تى­لا­دى. ال مەملە­كەت­تىك زاڭ بويىنشا ٴار قازاق­ستان­دىق­تىڭ قالاعان جە­­­رىنەن «ون سو­تىق» جەر الۋ قۇ­قى بار. دەمەك، مەم­لەكەتتىك بي­لىك با­عانىڭ ٴوسۋىن كۇ­ٴتىپ «جەتىم­ٴسى­رەپ، تۋسىراپ» جات­قان جەر­­لەر­ٴدى قا­زىرگى يەلەرىنەن باس­تاپقى با­عا­سى­نا قايىرا ساتىپ الىپ، ونى سول باعامەن ٴۇي سالامىن دەۋ­ٴشى باس­پاناسىزدارعا ساتۋى ٴتيىس. ال ولار ٴوز كەزەگىندە الگى جەرلەردى ٴۇي سالۋشى قۇرىلىس كومپانيا­لا­رى­نا تەگىن بەرەدى. ٴسويتىپ، ٴۇي تۇر­عى­زىلعان سوڭ پاتەردەن پاي­دا­­لا­نىل­عان جەردىڭ باعاسى الى­نىپ تاس­تالىنادى دا، باسپانالى بول­­عى­سى كەلگەندەر ارزانعا ٴپا­تەر الادى.مۇنداي جاعدايدا ٴۇي­ٴدىڭ با­عاسى ەڭ كەمى 30 پايىزعا ٴتو­مەن­دەرى ٴسوز­ٴسىز. قازىرگى تاڭدا ٴۇي­ٴدىڭ وزىندىك قۇ­نىن قىمباتتاتىپ تۇر­عان ەكى سە­بەپ بار، سونىڭ ٴبىرى وسى - جەر با­عاسى. ەكىنشىسى - قۇ­رىلىس ما­تە­ري­ال­­دارىنىڭ يم­­­پورت­­تالا­تىندىعى. بىرەۋىن جوعا­رى­دا ايتقان جولمەن تەجەي ال­ساق، ەكىنشىسىن تەجەۋ قيىنعا سوق­پايدى. ويتكەنى ەل­با­سى­­مىز­دىڭ تاياۋ بولاشاقتا جۇزەگە اسى­­­رۋ كەرەك دەپ اتقارۋشى بي­لىك­كە جۇك­تەگەن جەتى مىندەتىنىڭ ٴبىرى - وتان­دىق قۇرىلىس ماتە­ري­ال­­­دارى ين­دۋسترياسىن دامىتۋ بو­­لاتىن. ولاي بولسا، وسى ەكى ٴما­­سەلەنى كەشەندى تۇردە شەشە وتى­رىپ، ۇكى­مەت باسقانى بىلاي قوي­عاندا اس­تا­نا مەن الماتىنىڭ ٴوزىن­دە پاتەر شار­شى مەترىنىڭ با­عاسىن 700 دول­لاردان تومەن­دە­تە الادى. ٴيا، سولاي. ٴبىراق مۇنى، ەڭ الدىمەن مويىنداۋ كەرەك. ٴبى­رىنشىدەن، شار­شى مەترى 1000 دول­لار­لىق پاتەردىڭ ٴوتىم­ٴسىز تاۋار ەكە­ٴنىن موي­ىنداۋ، ەكىن­ٴشى­دەن، جەر تەلىمدەرى قا­زىرگى يە­لە­­رىنەن الىنىپ، ناق­تى مۇق­تاج­دار­­عا بەرىلۋگە ٴتيىس ەكە­ٴنىن موي­­ىنداۋ كەرەك. سونان سوڭ وتان­­دىق قۇرىلىس ماتە­ريال­دا­رى ين­دۋسترياسىن دامىتۋ تەك قانا ار­زان ۇيلەر تۇرعىزۋ ٴۇشىن ەمەس، سو­نىمەن بىرگە جۇزدەگەن مىڭ وتان­داستارعا كۇنكورىستىك جۇ­­مىس بەرۋ ٴۇشىن دە قولعا الا­تىن سا­لا ەكەنىن مويىنداۋ قا­جەت. ال وسى مويىنداۋلار اقي­قات­قا اي­نال­سا، وندا وتاندىق قۇ­رىلىس ٴوتىم­ٴدى تاۋار وندىرىسىنە اي­نالىپ، وتان­داستاردىڭ العى­سى­نا بولە­نە­ٴدى.

تاڭشولپان بەكبولات

http://www.aikyn.kz/index.php؟option=com_content&task=view&id=9025&itemid=2

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!