قۇندىز شارۋاشىلىعىن قۇنتتاي الماي وتىرمىز

بۇل – اششى دا بولسا، اقيقات نارسە. كوبىنە وزگەنىڭ ىسىنە تاڭعالىپ، باس شايقاپ جاتامىز. وركەنيەتتى ەلدەردەگى ورەلى ىستەر ٴبىز ٴۇشىن تاڭسىق نارسە. الايدا ونى ٴوزىمىز دە اتقارا المايمىز با؟ ٴقازىر ەلىمىزدە يننوۆاسيالىق جوبالارعا ماڭىز بەرىلىپ وتىر. مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ جاسالۋدا. دەگەنمەن سوعان قانشالىقتى نازار اۋدارىپ كەلەمىز؟ كاسىپكەرلەر تالايدى تاڭعالدىراتىن جوبالارعا نەگە بەلسەنىپ كىرىسپەيدى؟ بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ساۋالىنا اينالعان اتالمىش تاقىرىپ ٴبىزدى ويعا قالدىرادى. قاشاننان دا ٴساندى كيىنگەندى قالايتىن قازەكەم باعالى اڭ تەرىلەرىنەن تىگىلگەن كيىمدەردى كورگەندە، باعاسىنا قاراماستان ساتىپ الىپ جاتادى. قىمبات جاعالى پالتو، قامقا تون، قۇندىز ىشىك، سۋسار بورىك جانە باسقا دا دۇنيەلەر جۇرتتىڭ زور سۇرانىسىنا يە. وكىنىشتىسى، باعاسى باس شايقاتاتىن اتالمىش كيىمدەر وزىمىزدە تىگىلمەيدى. شەتەلدەن كەلەدى. ارينە، قۇنى دا قالتاعا ولقى تۇسىرەرلىك. باعالى اڭ تەرىلەرىنەن تىگىلگەن كيىمدەر بىزگە جەتكىزىلگەنشە ەكى ەسەگە دەيىن قىمباتتاپ كەتەدى ەكەن. ماسەلەن، قازاقستاندا ايەلدەرگە ارنالعان قۇندىز ىشىكتەر 300 مىڭ تەڭگەدەن باستالادى. ٴبىر ىشىكتى تىگۋگە 10-عا تارتا قۇندىز نەمەسە ونداتر تەرىسى جۇمسالادى ەكەن. ساپاسىنا قاراي ودان ٴارى باعاسى دا ارتا بەرەدى. الىسقا بارماي-اق قويالىق، كورشىلەس رەسەيدىڭ وزىندە وسىنداي ٴوندىرىس ورىندارى بار ەكەن. اتاپ ايتقاندا، قۇداي قوسقان قوڭسىمىزدىڭ ٴسىبىر ايماقتارىندا قۇندىز، ونداتر جانە باعالى اڭدار وسىرىلەدى. وندا وسى تىرشىلىكتى كاسىپ ەتكەن ادامدار بارشىلىق. وكىنىشكە قاراي، بىزدە بۇل جۇمىس مۇلدەم دامىپ وتىرعان جوق. ونداتر مەن قۇندىزدىڭ وتانى امەريكا قۇرلىعى ەكەن. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا ولار ەۋروپا قۇرلىعىنان جەتكىزىلگەن. مۇحيت اسىپ كەلگەن تىرشىلىك يەلەرى كارى قۇرلىقتى دا جاتىرقاي قويماعان كورىنەدى. قازاق دالاسىندا وتكەن عاسىردىڭ 40-جىلدارىنان باستاپ كەزدەسكەن. ٴبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ىلە، شەلەك، كوكسۋ، سىرداريا، شۋ وزەندەرىنىڭ بويىندا كوزگە ۇشىراسقان. ارينە، ولار وزدىگىنەن كەلمەگەنى بەلگىلى. سول ۋاقىتتا مەملەكەت تاراپىنان جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلگەن. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، ولاردىڭ سانى كوبەيىپ، قازاق دالاسىن دا جاتسىنا قويماعانعا ۇقسايدى. 1956 جىلى ارال ايماعىندا جىلىنا شامامەن العاندا 234 مىڭ دانا ونداتر تەرىسى وتكىزىلگەن ەكەن. ارادا 20 جىلداي وتكەندە بۇل تىرشىلىكتىڭ قييۋى كەتكەندەي. سول كەزەڭدە بار-جوعى 74 دانا ونداتر تەرىسىن مەملەكەت قابىلداپ العان ەكەن. ەركىن وتەگەنوۆ، قىزىلوردا وبلىستىق تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعات پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسى باستى­عىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى: – قازىرگى تاڭدا ٴبىزدىڭ باسقارما تارا­پىنان وڭىردە كەزدەسەتىن بارلىق اڭدار مەن قۇستاردى قورعاۋ باعىتىندا ناقتى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ كەلەدى. كەزىندە سانى ازايىپ كەتكەن تىرشىلىك يەلەرىنىڭ سانىن ارتتىرۋعا نازار اۋدارىلىپ وتىر. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا بۇل باعىتتا وڭ ىستەر جۇزەگە اسادى. ٴقازىر قۇندىز بەن ونداتردى قولعا شام الىپ ىزدەسەڭ، ارەڭ تاباتىنىڭ انىق. ويتكەنى وعان قانشالىقتى قامقورلىق جاسالىپ جۇرگەنىن ەشكىم تاپ باسىپ ايتا المايدى. قولداعىنى ۇقساتۋدان گورى سىرتتان تاسى­مالداۋعا ابدەن ۇيرەنگەن داعدىمىزدان ٴالى دە ارىلاتىن ٴتۇرىمىز جوق. بولماسا، وسى كاسىپتى دامىتا الساق، قانشاما تابىس قالتا­مىزعا قۇيىلار ەدى. وسىنداي ەنجارلىقتىڭ سالدارىنان قولدا تۇرعان اقشادان قاعىلىپ وتىرعان جايىمىز بار. بۇگىنگى كۇنى دۇنيەجۇزىندە تەرىسى باعالى تىرشىلىك يەلەرىن ٴوسىرىپ، ودان ٴونىم دايىن­داۋدى جولعا قويعان مەملەكەتتەر بارشى­لىق. ەۋروپا قۇرلىعىنداعى گرەكيا قۇندىز ىشىكتەرى ەلى دەپ اتالادى ەكەن. باعزى زامان­نان وركەنيەتتىڭ ورداسىنا اينالعان ەجەلگى ەللادا جۇرتى بۇل سالا بويىنشا وزگەلەردەن وق بويى وزىق تۇر. سونداي-اق فرانسيا، يتاليا سەكىلدى مەملەكەتتەردە وسى كاسىپتىڭ كوزىمەن اينا­لىسىپ جۇرگەن كاسىپكەرلەر بار. ٴبىز ٴقازىر گوللاندياعا قىزىعا قاراپ ٴجۇرمىز. ولار قىزعالداقتى سىرتقا شىعارۋدان وز­گەگە ونەگە كورسەتۋدە. الەم عالىمدارى قىزعال­داقتىڭ تۇپكى وتانى قازاقستان ەكەنىن دالەل­دەدى. قىسقاسى، ٴبىزدىڭ ونداتر مەن قۇندىز ٴوسىرىپ، ونى وڭدەۋدە ەسەمىز كەتىپ ٴجۇر دەۋگە تولىق نەگىز بار. ەگەر دە، بۇل سالاعا ۇكىمەت كوڭىل ٴبولىپ، ارنايى باعدارلاما قا­بىلداسا ونى ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن اي­ماعىندا دامىتا الامىز. ورازباي قوسانوۆ، بيولوگ،  قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى: – سىر وڭىرىندە قۇندىز بەن ونداتر كوپ كەزدەسەتىن. ول كەزدە قازىرگىدەي نارىق زا­مانى ەمەس. قاراپايىم ادام­دار دا اۋلاپ جاتاتىن. وكىنىشكە قاراي، ولاردى قورعاۋعا قامقورلىق جەتىسپەدى. سونىڭ سالدارىنان وتە كەمىپ كەتتى. ونى كۇتىمگە الىپ، بابىن كەلتىرسەك، قىرۋار پايدا تابۋعا بولادى. وسىدان 10-15 جىلداي بۇرىن سىر وڭىرىندە ونداتر باعۋدى ٴبىر كاسىپورىن قولعا العان ەدى. دەگەنمەن بۇل باستاما اياقسىز قالدى. بالكىم، قارجى تاپشىلىعى قولدى بايلاعان شىعار. قازىرگى كەزەڭدە ەلىمىزدە يننوۆاسيالىق جوبالارعا ماڭىز بەرىلىپ وتىر. الايدا قۇندىز بەن ونداتر ٴوسىرۋ مەن ودان ٴونىم شىعارۋ نازاردان تىس قالىپ تۇرعان جايى بار. بۇل تىرشىلىك قولعا الىنا ما؟ ول جاعى بىزگە بەيمالىم. ازىرگە قىمبات كيىمگە قۇمار قازاق ٴۇشىن قۇندىزدىڭ قۇنى وتە ارزان بولىپ تۇر دەسەك تە بولادى. قول­داعى باردى قاشان ۇقساتا الامىز؟ اۆتور: ٴادىلجان ۇمبەت قىزىلوردا وبلىسى http://www.alashainasy.kz/economica/18897/

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!