قاتتى قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جولعا قويىلماق

رەسپۋبليكامىزدا كوپ جىلداردان بەرى جيناق­تال­عان قالدىقتاردىڭ كولەمى ازايمايدى. كەرىسىنشە، كوبەيۋ ٴۇردىسى بايقالۋدا. زاڭنامالىق بازانىڭ جەتىلمەۋىنەن كاسىپ­ورىندارعا قالدىقتاردى كادەگە جاراتۋدا نەمەسە قايتا وڭدەۋ، كادەگە اسىرۋ شارالارىنان گورى ولاردى ورنالاستىرۋعا اقى تولەۋ وڭاي. كاسىپورىنداردىڭ ماتەريالدىق جاۋاپكەرشىلىگى جوق. بۇل ٴۇشىن وتەماقى تولە­مەيدى. قالدىقتار كولەمىن ازايتۋ جانە ولاردىڭ اسەرىن تومەندەتۋ بويىنشا شارالاردى جۇزەگە اسىرمايدى» دەپ اتاپ كورسەتتى ول. مينيستر وسى رەتتە زاڭ جوباسىندا قالدىقتاردى قايتا وڭ­دەۋ جانە ولاردى ازايتۋدى ىنتالاندىراتىن تەتىكتەر قام­تىلعانىن جەتكىزدى. ولار­دىڭ ماڭىزدى ٴبىر بولىگى سالىق كو­دەكسىنە جيناقتالعان قال­دىق­تاردىڭ بارلىق كولەمى ٴۇشىن قوسىمشا تولەماقىلار ەنگىزۋ. كاسىپورىندار قالدىق­تاردى باسقارۋ باعدارلاماسىن ازىر­لەپ، ونى قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگىنە بەكىتۋگە مىندەتتى بولادى. باع­دارلامانى ازىرلەۋ جانە ورىن­داۋ كەزىندە كاسىپورىندار كوز­دەلگەن تولەماقىلاردان بوساتىلادى. وسى ەرەجەلەر زاڭ جوباسى بويىنشا 2013 جىلعى 1 قاڭ­تاردان باستاپ جۇزەگە اسا باس­تايدى. كاسىپورىندارعا ٴوز باع­دار­لامالارىن دايارلاۋعا، نە­گىزدەۋگە  ۋاقىت بار. مينيستر زاڭ جوباسىنىڭ ماقساتى بيۋدجەت تولتىرۋ ەمەس، كاسىپورىنداردى قالدىقتاردى جويۋ جولدارىن ىزدەستىرۋگە ىن­تالاندىرۋ ەكەندىگىنە دەپۋ­تاتتاردىڭ كوزدەرىن جەتكىزگىسى كەلدى. بۇگىندە بەلگىلى بولىپ وتىرعانداي، قالدىقتار بويىنشا مۇنداي ساياسات كوپتەگەن ەل­دەردە قابىلدانعان. ولاردىڭ كوش باسىندا اقش تۇر. مۇن­داي تالاپ ٴوز كەزەگىندە قال­دىقسىز ٴوندىرىستى جانداندىرۋ، جينالعان قالدىقتار كولەمىن ازايتۋعا مۇمكىندىك جاسادى. مي­نيستر بۇل تەتىكتەر ارقىلى قازاق­ستاندا 2020 جىلى جيناق­تالعان قالدىقتار كولەمى ەداۋىر ازايا­تىنىنا سەنىمدى. وسىنداي قاتاڭ شارالاردىڭ ارقاسىندا «تەڭىز شەۆرويل» كومپانياسىندا جيناقتالعان كۇكىرتتىڭ كولەمى ازايتىلىپتى. زاڭ جوباسىنىڭ تاعى ٴبىر ماقساتى – جاھاندىق ەكو­لو­گيالىق احۋالدىڭ وزگەر­ۋىنە بايلانىستى پارنيكتىك گاز­داردىڭ تاستاندىلارىن مەملە­كەتتىك رەتتەۋدى كۇشەيتۋ. ول ٴۇشىن پارنيكتىك گازدار شىعارى­لىمدارىنا كۆوتا 2011 جىلدان باستالادى. جىلىنا 20 مىڭ توننادان ارتىق پارنيكتىك گاز شىعارىلىمدارىن پايدالانۋشىلار كۆوتا الۋ ٴتيىس. بۇل – مۇناي، گاز ەنەرگەتيكا، تاۋ-كەن، حيميا سالالارىنىڭ ٴىرى كاسىپورىندارى. قازىرگى تاڭدا بۇل سەكتورلاردىڭ تاستاندىلارى 714 ملن توننانىڭ نەمەسە بۇكىل كولەمنىڭ توقسان پايىزىن قۇرايدى. پارنيكتىك گازدار تاستاندىلارىندا كۆوتالار ۇكىمەتپەن بەكىتىلىپ، ۇلتتىق جوس­پاردىڭ نەگىزىندە تاراتىلاتىن بولادى. بۇل كاسىپورىندار پار­نيكتىك گازدى تومەندەتۋ جوبالارىن ىسكە اسىرۋعا، سونىمەن قاتار، ٴوزارا كۆوتالاردى ساتۋعا مۇمكىندىك الادى. جيىرما مىڭ تونناعا دەيىن پارنيكتىك گاز تاستاندىلارى بار تابيعات پايدالانۋشىلار كۆوتاسىن ساتا المايدى. ٴبىراق، ولارعا وزدەرىنىڭ كاسىپورىندارىندا ەكولوگيا­لىق ماسەلەلەردى شەشۋ ٴۇشىن ينۆەستيسيالار تارتۋعا قۇقىق بەرىلەدى. تابيعات پايدالانۋ­شىلار­دىڭ ەكولوگيا­لىق تالاپتاردى ورىنداۋ جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا قىلمىس­تىق جانە اكىمشىلىك كودەكستەرگە تۇزەتۋلەر ەنگىزىلمەك. ەكو­لو­گيا­لىق قۇقىقبۇزۋشىلىق بو­يىنشا قىلمىستىق زاڭنا­ما­نى قولدانۋ ماسەلەلەرى قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنىڭ ۇي­لەس­تىرۋ كەڭەسىندە بىرنەشە رەت قارالدى. قىلمىستىق ولشەم­دەردىڭ بۇگىنگى تاڭدا ٴتيىمسىز جانە قاۋىپتەرگە سايكەس كەلمەيتىندەرى دالەلدەنىپ وتىر. ەكولوگيالىق قىلمىستارعا ار­نالعان ون سەگىز باپتىڭ ۇش-تور­تەۋى عانا قولدانىلادى. ونىڭ ٴوزى بروكونەرلىك ٴۇشىن. سوڭعى بەس جىلدا ەكولو­گيالىق زاڭنامانىڭ ورەسكەل بۇزىلۋىنا قاراماي ايىپ­كەرلەردىڭ ٴبىر دە بىرەۋى قىل­مىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلماعان. زاڭنا­مانىڭ سول­قىلداق تۇسى قىلمىس­كەر­دىڭ جازاعا تارتىلماۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل جاع­دايلاردى تۇزەتۋ ٴۇشىن زاڭ جوباسىنا ەكولوگيالىق قىل­مىستاردىڭ ولشەمدەرى ەنگىزىلەدى. قايتا وڭدەۋ شارالارىن جۇرگىزۋدى تالاپ ەتۋ وندىرىستەر مۇم­كىندىگىنە قانشالىقتى ساي؟ بۇل رەتتە كاسىپورىنداردا مىڭداعان ادامدار ەڭبەك ەتىپ، ٴوز كۇن كورىسىن ايىرىپ جاتقانى ۇمىتىلىپ قالعان جوق پا؟ بەل­گىلەنىپ وتىرعان تالاپتار ولار­دى شىعاراتىن ونىمدەرىنىڭ وزىندىك قۇنىن كوتەرىپ، شىعىنعا باتىرىپ، كۇندەردىڭ كۇنىندە جۇمىسىن توقتاتۋعا اكەلىپ سوق­پاي ما؟ ونىڭ ۇستىنە بۇگىندە وتكەن عاسىر، كەڭەستىك كەزەڭ­نەن جيناقتالعان قالدىقتار بار. ولاردى جويۋ، قايتا وڭدەۋ شارا­لارى كىمنىڭ ەسەبىنەن جۇر­مەك؟ ەش كادەگە جارامايتىن قالدىقتاردان ارىلۋ جايى قال­اي بولماق؟ دەپۋتاتتار وسى ماسە­لەلەردىڭ ۋشىعىپ كەتپەۋىنە الاڭداۋشىلىق ٴبىلدىردى. سونىمەن قاتار، ولار بۇگىنگى تاڭدا اينالاعا وندىرىستىك قالدىقتار تاستامايتىن وندىرىستەر بار. ولارعا قانداي جەڭىلدىكتەر جا­سا­لىپ جاتقانىن بىلگىسى كەلدى. مينيستر مىرزا كاسىپ­ورىن­دارعا قويىلىپ وتىرعان جاڭا مىندەتتەمەلەردى بىلاي ٴتۇسىندىردى. قولدانىستاعى ەكو­لو­گيالىق سالىق كودەكسى بويىنشا ولار قالدىقتاردى ور­نا­لاستىرۋعا رۇقسات الدى. ماسە­لەن، ٴسىزدىڭ كاسىپ­ورنى­ڭىزدا 60 ملن توننا قالدىق بار. ٴسىز تەك سالىقتى ٴبىر ملن توننا ٴۇشىن عانا تولەدىڭىز. ال، قال­دىق سول قالپىندا جاتىر. زاڭ جوباسى بويىنشا 2013 جىلعا دەيىن سالىق بۇرىنعى تارتىپپەن تولەنە بەرەدى. ٴبىراق، ٴوندىرىس وسى ۋاقىتقا دەيىن وسى قالدىقتى وڭدەۋدىڭ زالالىن ازايتۋدىڭ باعدارلاماسىن ازىرلەۋى كەرەك. ول ون جىلعا ارنالعان. ياعني، اتالعان تالاپتار 2016 جىلدان باستاپ  كۇشىنە ەنەدى. وسى ۋا­قىتقا دەيىن كاسىپورىندار ونى جۇزەگە اسىرۋعا دايىندىق جاساۋى قاجەت. جابدىقتار ساتىپ الىپ، قارجى تارتۋى ٴتيىس. بۇعان دەيىن ودان باسقا سالىق الىنبايدى. 2016 جىلدان باستاپ باعدارلامانى جۇزەگە اسىرا باستاسا ول ەشنارسە تولەمەيدى. ال، ٴبىر جىلدا ونى ٴۇزىپ، قايتا وڭدەۋدى توقتاتسا وعان بىردەن ايىپپۇل سالىناتىن بولادى. وعان قوسا تالاپتى بۇزعانى ٴۇشىن سالىق كوميتەتى ون ەسە كوپ ارتىق تولەم الاتىن بولادى. 2013 جىلعا دەيىن ۋاقىت جەتكىلىكتى. كاسپورىنداردىڭ وسى مەرزىم ىشىندە باعدارلامانى دايىنداپ جۇزەگە اسىرۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار. بۇل رەتتە قال­دىقتاردى ٴجۇز پايىز وڭدەۋ، جويۋ مىندەتتەلىپ وتىرعان جوق. ەش­قانداي قايتا وڭدەۋگە كەلمەيتىن قالدىقتار قورشاعان ور­تاعا زيان كەلمەستەي ەتىپ كومىلۋ كەرەك. ايشا تۇرماعانبەتوۆا، «زاڭ گازەتى» استانا دەرەك پەن دايەك قازىرگى ۋاقىتتا رەسپۋبليكامىزدا 22 ملرد توننا ٴوندىرىس جانە تۇرمىس قالدىقتارى  جينالعان. ولاردىڭ ىشىندە 7 ملرد تونناسى ٴقاۋىپتى قالدىقتار. سوڭعى جىلدارداعى قالدىقتاردىڭ ٴتۇزىلۋ ديناميكاسى جوعارى بولىپ وتىر. ولاردىڭ ٴار جىلدا ورتا ەسەپپەن العاندا جيىرما پايىزى عانا كادەگە جارايدى. ال، جىلىنا 500 ملن توننا قالدىقتار جيناقتالعان كۇيىندە قالادى. جاعداي وسىلاي جالعاسا بەرسە، 2020 جىلعا دەيىن ەلىمىزدە 28 ملرد توننا قالدىق جيناقتالۋى ابدەن مۇمكىن. http://zan.zanmedia.kz/index.php؟option=com_content&view=article&id=2748:2011-02-15-02-48-46&catid=223:1&itemid=23

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!