ىقتيمالدىلىق تەورياسى: دەۆالۆاسيا، قىمباتشىلىق ٴھام «كارتiشكە»...

"الەمدiك قارجى داعدارىسىنا الدىرمايمىن!" دەپ كەسiپ ايتا الاتىن ەشكiم دە جوق. داعدارىستىڭ اقش-تى، ەۋروپانى، "يۋاندى پلانەتاداعى قارجىلىق جۇيەنiڭ يەسiنە" اينالدىرۋدى ماقسات ەتiپ وتىرعان قىتايدى دا تاۋبەسiنە كەلتiرiپ وتىرعان سىڭايى بار. ال شەتەلدiك ۆاليۋتا نارقىنىڭ بiزگە قانداي اسەرi بولماق؟

شەتەلدiك «ۆاليۋتا ينتەرۆەنسياسى» كەدەندiك وداق كەڭiستiگiنە دە اۋىز سالا باستادى. وعان دالەل – بەلارۋستiڭ بەلگiلi بiر دەڭگەيدە دوللار مەن ەۋروعا كوشۋi. بۇل ەلدiڭ ۇلتتىق بانكi جانارماي، قوناق ٴۇي مەن تۋريستiك قىزمەتتەر ٴۇشiن تۇرعىندارعا شەتەلدiك ۆاليۋتامەن ەسەپ ايىرىسۋعا رۇقسات بەردi. تاياۋدا ۇلتتىق بانك بەلارۋس رۋبلiن 56 پايىزعا دەۆالۆاسيالادى. ۆاليۋتا تاپشىلىعىنا ۇشىراپ وتىرعان بەلارۋستiڭ قارجى رىنوگى وسى شەشiمنەن سوڭ ٴوز رۋبلiنiڭ ونان ٴارi قۇلدىراۋىن كۇتiپ وتىر.
بۇل جەردە بiر نارسەنi ەستە ۇستاۋ پارىز. بەلورۋسسيا 2000 جىلدان باستاپ بەلارۋس رۋبلiنە دەگەن سەنiمدi ارتتىرۋ ٴۇشiن، شەتەلدiك ۆاليۋتامەن ەسەپ ايىرىسۋدىڭ كەز-كەلگەن تۇرiنە قاتاڭ تىيىم سالعان ەدi. ال بۇگiنگi جاعداي مۇنىڭ ورىندالمايتىنىن انىق اڭعارتتى.
جاسىراتىنى جوق، تەڭگەنiڭ دەۆالۆاسياسى تۋرالى الاڭداۋشىلىق قازاقستاندىق قوعامدا ٴالi دە بار. مامىردىڭ سوڭىنداعى بەلارۋس رۋبلiنiڭ وراسان زور مولشەردە (56 پايىز) دەۆالۆاسيالانۋى كەدەندiك وداقتاعى ەلدەردiڭ ٴبارiن دە ويلاندىراتىن-اق جاعداي.
تەڭگەنiڭ بۇعان دەيiنگi سوڭعى دەۆالۆاسياسى ٴالi كۇنگە جۇرتتىڭ جادىندا. جاعىمسىز اسەرi تارقاعان جوق. ال بۇگiنگi جاعداي قازاقستاندىق بانك قىزمەتiنە دە الاڭداۋشىلىق ەنگiزگەنi ايدان انىق. دەي تۇرعانمەن ۇلتتىق بانك باسشىسىنىڭ ورىنباسارى بيسەنعالي تاجياقوۆ مىرزا: «قازاقستان قارجىسىنا دەۆالۆاسيانىڭ ەشقانداي قاتەرi جوعىن بۇرىن دا تالاي رەت مالiمدەگەنبiز. بiرiنشiدەن، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بۇگiنگi باعامى نىق. ەكiنشiدەن، ەكسپورتتىق پوتەنسيال دا جەتكiلiكتi. ۇشiنشiدەن، بiزدەگi تولەم بالانسى دا جاعىمدى. تورتiنشiدەن، بiزدە 73 ميلليارد تەڭگە التىن ۆاليۋتالىق رەزەرۆ بار. دەمەك بiزدە دەۆالۆاسيا بولمايدى»، – دەپ مالiمدەدi.
بيسەنعالي تاجياقوۆ مىرزانىڭ سوزiنە سەنسەك، بەلارۋستەگi دەۆالۆاسيا بiرiنشi كەزەكتە وسى ەلدiڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياساتىنا بايلانىستى. ال قازاقستان مەن بەلارۋس كەدەندiك وداقتاعى ارiپتەستەر. الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ قازاقستانعا جاساعان ساپارى كەزiندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا «بiز سiزدiڭ ەلدiڭ دامۋ بارىسىنداعى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتiك باسىم باعىتتارىن قولدايمىز» دەپ اتاپ كورسەتتi.
قالاي دەسەك تە، كەدەندiك وداقتاعى ەكi ارiپتەسiمiزدiڭ بiرiندەگi ۆاليۋتا نارقىنىڭ تۇراقسىزدىعىنىڭ اركiمدi دە ٴتۇرلi ويلارعا قالدىراتىنى ايدان انىق.

بارلىق ەلدەردەگi سياقتى، ازىق-تۇلiك باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى قازاق ۇكiمەتiن دە الاڭداتىپ وتىر. «ازىق-تۇلiك باعاسى – بۇگiنگi كۇننiڭ ەڭ وزەكتi ماسەلەسi. سوعان بايلانىستى بەلگiلi شارالار قابىلداپ جاتىرمىز» دەگەن ٴسوزi ارقىلى ونى پرەمەر كارiم ٴماسiموۆ تە دالەلدەدi.
شاماسى، اڭگiمە قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلiگiندەگi «ازىق-تۇلiك رىنوگىن جۇيەلەۋ» شارالارى تۋرالى بولسا كەرەك. مامىر ايىندا وتكەن ۇكiمەت وتىرىسىندا ونى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترi اسىلجان مامىتبەكوۆ تە اتاپ كورسەتتi.
بۇل جەردە بiر نارسەنi قاپەردە ۇستاۋ پارىز. كۇنi بۇگiنگە دەيiن قازاق بيلiگiنiڭ دەلدالدار مەن ساتۋشىلار اراسىنداعى ىمىرالى كەلiسiمدەرگە شاماسى جەتپەي كەلەدi. دەگەنمەن جاڭا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترi بۇل ورايدا جاڭا باعىت-باعدار ۇستانىپ وتىر دەپ ۇمiتتەنەمiز.
دەي تۇرعانمەن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترiنiڭ: «بiز باعانىڭ كوتەرiلۋiمەن كۇرەسە المايمىز. ويتكەنi بۇل قۇبىلىس الەمدiك ازىق-تۇلiك رىنوگىنداعى وزگەرiستەرگە بايلانىستى. ٴارi ول وتاندىق وندiرۋشiلەردiڭ ەكونوميكاسىن دا قۇلدىراتادى. قازiرگi اشىق شەكارا جاعدايىندا ەل iشiندە ازىق-تۇلiكتi ارزانداتۋ قولعا الىنسا، سول ارزان ٴونiمنiڭ شەتەل اسىپ كەتۋi دە ىقتيمال...» دەگەن ٴسوزi دە ويلاندىرادى.
باعانى تەجەۋ باعىتىنداعى جۇمىستار اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترiنiڭ پiكiرi بويىنشا نەگiزگi ٴۇش باعىتتا جۇرگiزiلۋگە تيiستi. بiرiنشiدەن، «ايماقتاردا ازىق-تۇلiك تاۋارلارىن تۇراقتاندىرۋشى قورلار» قۇرىلۋى كەرەك. مينيستردiڭ پايىمىنشا، ول ٴۇشiن مەملەكەتتiڭ 12 ميلليارد تەڭگە ٴبولۋi قاجەت. سونداي-اق، جەمiس-جيدەك وسiرۋمەن اينالىساتىن شارۋا قوجالىقتارىن قوسىمشا قۇن سالىعىنان بوساتۋ قاجەت. ال ەڭ باستىسى، قازاقستان ۇكiمەتiنiڭ بۇل ورايداعى باستى «كوزiرi» ينفلياسيامەن كۇرەسiپ، ازىق-تۇلiكتiڭ قىمباتشىلىعىن شەكتەۋ ٴۇشiن «حالىقتىڭ از قامتىلعان توبىنا الەۋمەتتiك ماڭىزى زور ازىق-تۇلiك تاۋارلارىنىڭ قىمباتتاۋىنىڭ ورنىن تولتىراتىن تولەم» جاساۋ بولۋى مۇمكiن كورiنەدi. مۇنداي شارا قولعا الىنعاندا ونىڭ تيiمدiلiگi 2011-2012 جىلعى قىستىڭ وزiندە-اق ناتيجە بەرۋگە تيiستi-مىس.

اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترiنiڭ تۇرمىسى تومەن حالىقتى قولداۋ جونiندەگi باستاماسىن پرەمەر-مينيستردiڭ دە قىزۋ قولداعانى ەسiمiزدە. «بۇل ورايدا الەمدiك تاجiريبەنi زەرتتەۋ كەرەك. بiزدiڭ بۇكiلالەمدiك بانكپەن بiرلەسiپ جاساعان تيiمدi جوسپارلارىمىز بار. سول ماسەلەنi قايتادان كوتەرiپ، حالىقتىڭ از قامتىلعان بولiگiنە قايتiپ كومەك جاساۋدىڭ مەحانيزمiن ويلاستىرۋ كەرەك» دەگەن پرەمەر-مينيستر وسى ورايدا.
البەتتە، مۇنداي الەۋمەتتiك كومەك قولعا الىنعان جاعدايدا ونىمەن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترi ەمەس، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترلiگi اينالىسپاق. بۇعان دەيiنگi گۇلجان قاراعۇسوۆانىڭ كەزiندەگi بiر رەتتiك الەۋمەتتiك جاردەم ماسەلەسiن ەل دە، بiز دە بiلەمiز. iشiنارا پايداسى بولعانمەنەن، ونىڭ ارتىندا دا نەبiر قيتۇرقى ارەكەتتەردiڭ جۇزەگە اسقانى بەلگiلi. بيلiك قولداعان جاعدايدا 2011-2012 جىلدىڭ قىسىندا تيiمدiلiك بەرۋگە تيiستi قارجىلىق جاردەم نە بەرمەك؟
وتكەن ايدا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترi گۇلشارا ٴابدiحالىقوۆا ٴوز مينيسترلiگiندە تۇرمىسى تومەن حالىقتى الەۋمەتتiك قولداۋ ماقساتىندا كارتiشكە جۇيەسiن ەنگiزۋ ماسەلەسi قاراستىرىلىپ جاتقانىن دا ايتىپ قالدى. مۇنداي جۇيە بiرازدان بەرi گرۋزيادا جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدi.
كارتiشكە جۇيەسi حالىققا تاڭسىق ەمەس. ونداي امال ەل باسىنا كۇن تۋعان قاتەرلi كەزدەردە بiرنەشە مارتە قولدانىلعان. كەيبiرەۋلەردiڭ تiپتi ونى جاقسى ىرىم سانامايتىنى دا بەلگiلi.
قالاي دەگەنمەن دە، كۇن سايىن قىمباتتاپ بارا جاتقان ازىق-تۇلiك جاعدايىندا «اتى جامان» كارتiشكە جۇيەسiنiڭ ەنگiزiلۋi دە ىقتيمال.
راس، حالىقتىڭ از قامتىلعان توبىمەن قوسا تۇرعىنداردىڭ قوماقتى بولiگiن قۇرايتىن، جالاقىسى تومەن مۇعالiمدەردiڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ماسەلەسi دە قاراستىرىلۋدا. ماسەلەن الداعى وقۋ جىلىنان باستاپ تەحنيكالىق جانە كاسiبي بiلiم بەرەتiن مۇعالiمدەردiڭ جالاقىسى كوتەرiلمەك. وسى ماقساتتا 5 ميلليارد تەڭگە ٴبولۋ قاراستىرىلىپ تا قويدى. سونداي-اق، جالپى بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرiنiڭ جالاقىسىنداعى 30 پايىزدىق ۇستەمەگە قوسا ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ 1 قىركۇيەگiنەن باستاپ تەحنيكالىق جانە كاسiبي بiلiم بەرەتiن وقۋ ورىندارى مۇعالiمدەرiنiڭ جالاقىسى كاسiبي كاتەگورياسىنا بايلانىستى 30 پايىزعا دەيiن وسپەكشi.
سونىمەن، اعايىن، قىمباتشىلىقتىڭ ازiرگە توقتار ٴتۇرi جوق. ۇكiمەت شاما-شارقىنشا بيۋدجەتتiك جالاقىنى وسiرە باستادى. دەي تۇرعانمەن، جۇرتتىڭ ٴبارiنiڭ بيۋدجەت قىزمەتكەرi ەمەس ەكەندiگi دە بەلگiلi. سوعان بايلانىستى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيسترلiگiندە حالىقتىڭ از قامتىلعان بولiگiنە ازىق-تۇلiك كارتوچكالارىن تاراتۋ ماسەلەسi دە قاراستىرىلۋدا.
جانە بiر قاپەرگە الاتىن نارسە، كەدەندiك وداقتاعى ەكi ارiپتەسiمiزدiڭ بiرi – بەلارۋس رەسپۋبليكاسىندا ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ دەۆالۆاسياسى دا باستالىپ كەتتi. وسىنىڭ ٴبارi دە الداعى وزگەرiستەردەن حابار بەرەتiن قۇبىلىستار. ال ازiرگە قازاقستان ۇكiمەتi داعدارىستان شىعۋدىڭ ٴتۇرلi امالدارىن قاراستىرۋ ۇستiندە. الدا ورىن الاتىن اقيقاتتاردى بولاشاق كۇندەر كورسەتپەك...

http://www.turkystan.kz/page.php؟page_id=28&id=6253

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!