دوكەيلەر ازىق-تۇلىك باعاسىن دۇرىس بولجادى ما؟

ەڭ الدىمەن، الەمدىك بازارعا كوز جۇگىرتسەك، الىس-جاقىن شەت ەلدەردىڭ بارلىعىندا دەرلىك ازىق-تۇلىك باعاسى بۇرىن-سوڭدى بولماعان رەكوردتىق دەڭگەيدى كۇن سايىن جاڭعىرتىپ، وسۋگە تولىق باعىت بۇرعان. تاياۋدا وتكەن g-20 دوكەيلەرىنىڭ القالى جيىنىندا «بۇل نەگىزسىز» دەگەن قورىتىندى جاسالدى. ٴبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، g-20 دوكەيلەرى قاتەلەسىپ تۇر. ٴيا، ولار بۇكىلالەمدىك قارجى داعدارىسىنىڭ ەڭ شارىقتاۋ كەزەڭى بولعان 2008-2009 جىلداردىڭ وزىندە باعا وسكەن جوق، مۇناي باعاسى 2007 جىلعى كورسەتكىشتەن الدەقايدا تومەن، دەمەك تاسىمال شىعىنى كوتەرىلمەگەن جانە الەم حالقىنا جەتكىلىكتى مولشەردە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى جينالعان جىلدان كەيىن باعانىڭ بۇلايشا ٴوسىمى تابيعي زاڭدىلىق ەمەس دەگەن دايەككە جۇگىنگەن. قاراپ وتىرساق، ولاردىڭ بۇل دايەكتەرى سەنىمدى. سولاي بولا تۇرسا دا، ٴبىز باعا وسىمىنە ماتەرياعا ميكروسكوپپەن ۇڭىلە قارايتىن بيولوگتار سەكىلدى جان-جاقتى قارۋلانعان كوزبەن قاراعاندا g-20 دوكەيلەرىنىڭ قاتەلەسكەنىن، باعا ٴوسىمىنىڭ تابيعي زاڭدىلىق ەكەنىن جانە ونىڭ الداعى ۋاقىتتا دا ٴوسىمىن توقتاتپايتىنىن كورگەندەي بولدىق. ەندەشە، رەت-رەتىمەن سول زەرتتەۋىمىزدە نازارعا ىلىككەن اقيقات دەرەكتەردى العا تارتايىق. بىرىنشىدەن، دۇنيەجۇزى بويىنشا بىلتىرعى كۇزدە جەتكىلىكتى ازىق-تۇلىك جينالدى دەسەك تە، كوپتەگەن اگرارلى جانە الىپ مەملەكەتتەردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا قۋاڭشىلىق پەن ٴورتتىڭ ورىن العانى بەلگىلى. اسىرەسە، رەسەي مەن ۋكراينا قاتتى زارداپ شەكتى. بۇل ەكى مەملەكەت ازىق-تۇلىك ەكسپورتتاۋشى ەل جانە 200 ميلليوننان استام تۇرعىنى بار اۋقىمدى تۇتىنۋشى ايماق. ٴدال وسىنداي الەمدىك رىنوكتا ىقپالى بولماسا دا وزدەرىن-وزدەرى اسىرايتىنداي ٴونىم وندىرە الاتىن ەۋرووداق ەلدەرى مەن اۆستراليا بىلتىرعى ونىمىمەن بيىل ٴوزىن قامتاماسىز ەتە المايتىنداي جاعدايدا قالدى. سوندىقتان دا بۇل ايماقتاردا جەم-شوپتىڭ جەتىمسىزدىگىنە بايلانىستى كوپتەگەن مال سويىسقا كەتتى. جانە ولاردان قوسىمشا سالماق الىنعان جوق. جەم-شوپتىڭ جەتىمسىزدىگىنەن ارىقتاي سويىلىپ، شۇجىققا اينالدىرىلدى. ۇلكەن شىعىن وسى جەردەن باستالدى. دەمەك، جالپى دۇنيە ٴجۇزى بويىنشا قاجەتتى وتەيتىندەي مولشەردە ٴداندى-داقىلدار جينالعانىمەن، ونى نەگىزگى تۇتىنۋشى ايماقتاردا ٴوندىرۋ سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا المايتىنداي مولشەردە قالدى. ماسەلەن، ٴۇندىستاندىقتار ٴوزىن-وزى قامتاماسىز ەتەتىندەي ٴونىم جيناسا دا، رەسەيدە ولاي بولمادى. ال رەسەيلىكتەر ٴبىر كۇنىن ەتسىز وتكىزە المايدى. ٴۇندىستاندىقتار ٴۇشىن ەتتىڭ بارى دا، جوعى دا ٴبىر. مىنەكەي، گاپ نەدە؟ دەمەك، ٴداندى-داقىلدار باعاسىنىڭ ٴوسۋى تابيعي زاڭدىلىق بولىپ تۇرعان جاعدايدا سونىمەن بورداقىلاناتىن سانى ازايعان مال ەتىنىڭ باعاسى ٴوسۋى دە تابيعي زاڭدىلىق. ٴسۇت باعاسىنا قاتىستى دا ايتارىمىز وسى. مىنەكەي، g-20 دوكەيلەرى ماسەلەنىڭ وسى جاعىنا كوڭىل بولە المادى. سولار باعانى ٴوسىرۋشى وسى نەگىزگى ۆيرۋستى كورمەي تۇرعاندا باسقاعا نە جورىق؟! ەكىنشىدەن، حالىقارالىق ۆاليۋتا وتكەن جىلى عانا 19 پايىزعا قۇنسىزداندى. ال الەم مەملەكەتتەرىنىڭ ايماقتىق نەمەسە ۇلتتىق ۆاليۋتالارى دوللاردىڭ وسىنداي السىرەۋىنە قاتىستى سينحروندى ٴتاسىلدى ومىرگە اكەلدى. انىعىراق ايتساق، ەڭ بەرى دەگەندە ٴوز تاۋارلارىنىڭ الەمدىك رىنوكتاعى باسەكەلەستىك قابىلەتىن تۇسىرمەۋ ٴۇشىن ۇلتتىق نەمەسە ايماقتىق ۆاليۋتانى 10-19 پايىز مولشەرىندە قۇنسىزداندىردى. رەسەي ٴرۋبلى وسىلايشا 2007 جىلدىڭ تامىزىنان بەرى 47 پايىزعا، قازاقستان تەڭگەسى 43 پايىزعا السىرەدى. الەمدىك اينالىمعا 2007 جىلدىڭ تامىزىنان بەرى 21 تريلليون دوللاردان استام بيۋدجەت كىرىسىمەن قامتاماسىز ەتىلمەگەن حالىقارالىق ۆاليۋتا شىعارىلدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ايماقتىق جانە ۇلتتىق ۆاليۋتالاردىڭ دا اينالىمداعى ماسساسى مول مولشەردە ٴوستى. ال ينفلياسيا بارلىق جەردە بىردەي 2007 جىلدىڭ تامىزىنا دەيىنگى دەڭگەيىن ساقتاپ قالدى. ٴبىزدىڭ ەلدە بۇل شامامەن 35 پايىزداي (جيىنتىعىندا) مولشەردە بولدى. ونىڭ ۇستىنە الەمنىڭ بارلىق مەملەكەتتەرى دەرلىك تۇرعىنداردىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىن ارتتىرۋمەن اينالىستى. اقىر اياعىندا اينالىمداعى ۆاليۋتالار ماسساسى ۇلعايدى. ازىق-تۇلىكتەن باسقا حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار باعاسى سول كۇيىندە قالدى. ولاردى وندىرۋشىلەر باعانى سول باياعى قالپىندا ساقتاپ قالۋعا مۇددەلى. ويتكەنى قوسىمشا قۇنى مول تاۋاردىڭ رەسەسسياسىن بولدىرماسا دا پايداعا شىعاتىنى بەلگىلى. ال اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىندە قوسىمشا قۇن ەڭ كوپ دەگەندە 30 پايىزدان اسپايدى. دەمەك، اينالىمداعى باسى ارتىق ۆاليۋتالار ماسساسىن ٴارى تاپشىلىعى سەزىلىپ تۇرعان، ٴارى باعاسىن وسىرسە دە ٴوتىمىن جوعالتپايتىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن قىمباتتاتۋ ارقىلى عانا «جويۋعا» بولادى. مىنەكەي، گاپ نەدە؟ اۋادا اقشا جۇرمەۋگە ٴتيىس، ول بەلگىلى ٴبىر قالتاعا تۇسۋگە مىندەتتى. ول قالتا قالىڭ بۇقارانىكى ەمەس، ساۋداگەردىكى. دەمەك، ساۋداگەرلەردىڭ ازىق-تۇلىك تاۋارلارىننىڭ باعاسىن كوتەرۋى دە تابيعي زاڭدىلىق. دەرتتى تاراتۋشى ۆيرۋس - ارتىق اقشا ماسساسىن بولدىرماۋدىڭ جالعىز جولى وسى. ٴبىز جوعارىدا كەلتىرگەن ەكى مىسالدىڭ ٴوزى دۇنيە ٴجۇزى بويىنشا ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ٴوسىمى نارىق جاعدايىندا بولعان تابيعي زاڭدىلىق ەكەنىن دالەلدەپ تۇر عوي. بۇل - ٴبىر. ال ەگەر ٴبىزدىڭ ەلدىڭ جاعدايىنا كەلەتىن بولساق، قازاقستان ٴوزىن-وزى قامتاماسىز ەتەتىندەي مولشەردە استىق جينادى. بار بولعانى وسى. ەت پەن ٴسۇتتىڭ 40 پايىزىن بيىلعا دەيىن دە يمپورتتاپ كەلدىك. ال قازاقستاننىڭ رەسەيمەن شەكارالاس ايماقتارىنداعى وتانداستارىمىز ازعانتاي مالىن ارزانعا ىشكى رىنوكتا ساتقانشا، قىمباتقا رەسەيدە ساتقاندى ٴجون كورەتىنى اقيقات. ونىڭ ۇستىنە كەدەندىك وداققا بىرىگۋ ارالاس-قۇرالاستىققا كەدەرگى بولعان تەكسەرۋلەردى جويدى. ٴسويتىپ، ىشكى رىنوكتا تاپشىلىق كۇشەيە ٴتۇستى. ولاي بولسا، بىزدەگى ەت، ٴسۇت باعاسىنىڭ ٴوسىمى دە تابيعي زاڭدىلىق. ەندى ٴوز ٴسوزىمىزدى دالەلدەپ شىعايىق. ەڭ اۋەلى ەسكەرتەرىمىز - باعانىڭ ٴوسىمى بيىل ۇدايى جالعاسا بەرەدى. سوندىقتان دا ونداي باعا تاسقىنىنا سۋبسيديامەن بوگەت قويۋ دۇرىس شەشىم ەمەس. بۇل بار بولعانى اراداعى دەلدالدى تويىندىرۋ. ونىڭ ورنىنا ٴار قالاداعى بازار باسشىلارى ەت پاۆيلوندارىنىڭ ساتۋشىلارىنا اۋىلداردان ەتتى تىكەلەي ساتىپ الۋعا نەمەسە اۋىل اكىمدەرىنىڭ وزدەرىندە وندىرىلگەن ەتتى قالا بازارلارىنا تىكەلەي وتكىزۋلەرىنە رۇقسات ەتىپ، سونان سوڭ سول باعادان تۇتىنۋشىعا ساتۋ باعاسىن 10 پايىزدان ارتىق وسىرۋگە شەكتەۋ قويسا بولعانى. سوندا سۋبسيديانىڭ قاجەتى بولماي قالادى. قورىتا ايتقاندا، ازىق-تۇلىك باعاسى دۇنيە جۇزىندە دە، قازاقستاندا دا ٴوسۋىن دوعارمايدى. g-20 دوكەيلەرى قاتەلەستى دەپ ٴبىز ولاردىڭ قاتەلىكتەرىن قايتالاماۋعا ٴتيىسپىز. بيىل دا، ودان كەيىن دە ۇكىمەتىمىز دۇرىس جولدى تابا الادى دەپ سەنەيىك. اقشانى ناعىز ٴوندىرىسشى الاتىن بولسىن. دەلدالدان قۇتىلايىق. سۋبسيديا دەگەندى ەستىمەيتىن بولايىق. ٴتىپتى، قالىڭ بۇقارا قىمباتشىلىق زاردابىن شەكپەسىن دەسەك، بيۋدجەتتىك مىندەتتى تولەمدەردى تاعى دا وسىرەيىك. تەك دەلدالعا ەشتەڭە بەرمەيىك. مىنە، ٴبىزدىڭ ايتارىمىز وسى. ال ومىردە نە بولادى، ونى ۋاقىت كورسەتەر. تاڭشولپان بەكبولات http://www.aikyn.kz/index.php؟option=com_content&task=view&id=6421&itemid=2

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!