داعدارىستان كەيىنگى دامۋدىڭ تۇعىرىنا اينالعان جىل

حالىقارالىق بەدەلدى رەيتينگتىك اگەنت­تىكتەردىڭ جانە دۋالى اۋىز ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ەكونوميكاسى ۇتىمدى دا شەبەر جاسالىنعان باعدارلامالاردىڭ ناتيجەسىندە داعدارىستان تابىسپەن شىعىپ، ەكونوميكالىق دامۋ­دىڭ جاڭا ۇلگىلەرىن ومىرگە اكەلە باستادى. كارىم ٴماسىموۆتىڭ تور­اعا­لىعىمەن وتكەن كەشەگى ۇكىمەت وتىرىسىندا ناق وسى ماسەلە ەرەكشە اتاپ كورسەتىلدى. ۇكىمەت وتىرىسىندا ەلىمىزدىڭ 2010 جىلعى ەكونو­ميكالىق-الەۋمەتتىك دامۋ قورىتىندىسى جانە 2010 جىلعى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. ۇكىمەت باس­شىسى كارىم ٴماسىموۆ اتاپ كورسەتكەندەي، ەل ەكونوميكاسىنىڭ بار­لىق سالاسىندا 2010 جىلعا بەلگىلەنگەن بارلىق كەشەندى باعدارلا­مالار جۇزەگە اسىرىلىپ، ۇكىمەت الدىنا ەلباسى قويعان مىندەتتەر تولىعىمەن ورىندالدى. وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى جان-جاقتى تالقىلانعان وتىرىستا ەكونو­ميكالىق دامۋ جانە ساۋدا ٴمينيسترى جانار ايتجانوۆا، قارجى ٴمينيسترى بولات جامىشەۆ، ۇلتتىق بانك ٴتور­اعاسى گريگوريي مارچەنكو، يندۋس­تريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار ۆيسە-مينيسترى دۇيسەنباي تۇرعانوۆ، «قاز­اگرو» ۇلتتىق باسقارۋ حولدينگى» اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ باسشىسى اس­ىل­جان مامىتبەكوۆ جانە باسقالار كۇن تار­تىبىندەگى ماسەلەلەر بوي­ىنشا باياندامالار جا­، 2010سادى. جالپى ايت­قاندا، 2010 جى­لى ەلىمىزدىڭ ەكونومي­كا­سى­نىڭ بار­لىق سا­لاسىندا ٴوسۋ دەڭگەيى تۇراقتى تۇردە ساق­تالعان. ەل ەكونوميكاسى وت­كەن جىلى داعدارىسقا دەيىنگى دامۋ دەڭگەيىن قا­ل­پىنا كەلتىرىپ قانا قوي­ماي، الداعى ۋاقىتتا ودان ٴارى تۇراقتى دامۋ تۇعىرىن قام­تاماسىز ەتتى. بۇ­گىنگى كۇنگە دەيىنگى دەرەكتەر بويىنشا 2010 جىلعى مەملەكەتى­مىز­دىڭ ىشكى جال­پى ٴونىمىنىڭ ٴوسىمى 2009 جىلمەن سالىس­تىر­عاندا 7 پايىزعا ارتتى. ونەركاسىپ ٴوندىرىسىنىڭ ورلەۋى كوڭىلدەگىدەي 2010 جىلى ونەركاسىپ ٴوندىرىسىنىڭ كولەمى 10 پايىزعا ٴوستى. وڭدەۋ ونەر­كاسىبىنىڭ ٴوسۋ قارقىنى 18،4 پايىزدى قۇراپ، العاش رەت كەن ٴوندىرۋ سالا­سىنىڭ ٴوسۋ قارقىنىنان (5،3 پايىز) 3 ەسە اسىپ ٴتۇستى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بوي­ىن­شا ىشكى جالپى ونىمدەگى وڭدەۋ ونەر­كاسىبىنىڭ ۇلە­سى 11،5 پايىزدى قۇراپ، 2009 جىلعى كورسەتكىشپەن سالىس­تىر­عاندا 1،9 پاي­ىزعا ارتتى. وتكەن جىلى ماشينە جاساۋ سالاسى قارقىندى دا­مىپ، ونىڭ ٴوندىرىس ٴونىمىنىڭ كولەمى 1،6 ەسەگە، سۋ­سىندار ٴوندىرىسى 1،3 ەسەگە، ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ ٴوندىرىسى 1،1 پايىزعا ٴوستى. حيميا ونەركاسىبى سالا­سىندا ٴوندىرىس ٴوسىمى 37،1 پايىزدى قۇرادى. كەن ٴون­دىرۋ سالاسىندا تەمىر رۋداسىن شىعا­رۋ 10،9 پايىزعا، شيكى مۇناي ٴوندىرۋ 5،6 پايىزعا، تابيعي گاز ٴوندىرۋ 3،5 پايىزعا ارتتى. ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرى بويىنشا ونەر­كاسىپ ٴوندىرىسى كولەمىن سارالايتىن بول­ساق، ٴوندىرىس كولەمىنىڭ قارقىندى ٴوسۋى اقمولا وبلىسىندا (31،6 پايىز)، قوستاناي وبلىسىندا (15،6 پايىز)، پاۆ­لودار (12،1 پايىز)، وڭتۇستىك قا­زاقستان (13،3 پايىز)، جامبىل (14 پايىز)، اتىراۋ وبلىستارىندا (13،8 پايىز) جانە الماتى قالاسىندا (27 پايىز) بايقالدى. وڭىرلەردەگى ەڭ قار­قىندى دامىعان ٴوندىرىس سالالارىنا ناقتى توقتالار بولساق، اتىراۋ وب­لى­سىندا شيكى مۇناي ٴوندىرۋ 13،1 پاي­ىزعا ۇلعايدى. اقتوبە وبلىسىندا تەمىر رۋداسىن ٴوندىرۋ 3،7 ەسەگە ارتتى. ەت ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ اقمولا وبلىسىندا 25،4 پايىزعا، قوستاناي وب­لىسىندا 24،2 پايىزعا جانە الما­تى قالاسىندا 3،3 ەسەگە ۇلعايدى. پاۆلودار وبلىسىندا تاس كومىر جانە كوكس ٴوندىرىسى 2،3 ەسەگە، ال فەرروقو­رىت­پالار شىعارۋ 21،8 پايىزعا ارتتى. ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ كورسەتكىشتەرى جوعارى ونەركاسىپ ٴوندىرىسى سالاسىنىڭ تۇ­راقتى دامۋىنا نەگىزىنەن وتكەن جىلى باستالعان 2015 جىلعا دەيىنگى ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى ەرەكشە يگى ىقپالىن تيگىزدى. جالپى، بۇل باعدارلاما شەڭ­بەرىندە قۇنى 801،8 ميلليارد تەڭگە­دەن استام بولاتىن 152 يندۋستريالىق جوبا ىسكە اسىرىلدى. ناقتى ەسەپتەۋلەر كورسەتىپ وتىرعانىنداي، وسى عاسىرلىق جوبالاردىڭ ىسكە قوسىلۋى ىشكى جالپى ٴونىمنىڭ وسۋىنە 2،2 پايىز كولەمىندە ۇلەس قوسقان. ەلباسى العا قويعان ەكونومي­كا­مىز­دىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارت­تىرۋ ماقساتىنداعى باستاما نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلا باستاعان 2010-2014 جىلدارعا ارنالعان ۇدەمەلى يندۋس­تريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدار­لاماسى تاريح تولقىنىنداعى ەرەكشە قۇبىلىس بولعاندىعى داۋسىز. وسى باعدارلاما شەڭبەرىندەگى جوبالاردى ٴىس جۇزىنە اسىرۋعا وتكەن جىلى عانا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 921،5 ميلليارد تەڭگە قارجى ٴبولىندى. وتكەن جىلى وسى باعدارلاما شەڭ­بەرىندە ەلىمىز ٴۇشىن ينفراقۇرى­لىم­دىق جانە ستراتەگيالىق زور ماڭىزى بار بالقاش جەس، «شار-وسكەمەن»، «قورعاس-جەتىگەن» جانە «وزەن-تۇر­كى­مەنستان مەملەكەتتىك شەكاراسى» تەمىر جول توراپتارى، «بەينەۋ-شىم­كەنت» گاز تاراتۋ قۇبىرى جانە باسقا ٴىرى جوبالار جۇزەگە اسىرىلا باستادى. مەملەكەتتىك ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى شەڭ­بەرىندە ەلىمىزدىڭ شيكىزات قورىن تولىقتىرۋ ماقساتىندا ٴبىرقاتار گەو­لو­گيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇزەگە اسىرىلدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، ەلى­مىزدىڭ التىن، قورعاسىن، سينك، كومىر، ۋران، مۇناي جانە گاز كەنىشتەرىنىڭ جاڭا ورىندارى انىقتالدى. يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى شەڭ­بە­رىندە 2010 جىلى ەلىمىزدە 23 مىڭ­نان استام جاڭا جۇمىس ورنى اشىلدى. وسى باعدارلامالار شەڭبەرىندە وزىق تەحنولوگيالاردى وندىرىسكە ەنگىزۋ ماقساتىندا كەشەندى شارالار جۇزەگە اسىرىلدى. تاجىريبەلىك-كونسترۋك­تور­لىق شەشىمدەردى، شەت ەلدەردە وتان­دىق عىلىمي جوبالاردى پاتەنتتەۋ بوي­ىنشا 1،697 ميلليارد تەڭگە سوما­سىنداعى 38 جوبا قولداۋ تاپتى. ما­شينە جاساۋ، تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا، مۇ­ناي-گاز جابدىقتارىنىڭ جوبالارىن جاساۋ جونىندەگى كونسترۋكتورلىق بيۋرولار قۇرىلدى. جۇك ۆاگوندارىنىڭ حوپپەرلەرىن، پەرفوراتورلارىن شىعا­راتىن العاشقى وندىرىستەر ىسكە قو­سىلدى. سالاارالىق عىلىمي-تەحنيكا­لىق جوبالار قابىلدانىپ، وندا جاڭا وندىرىستەردى، تەحنولوگيالاردى يگەرۋ، وتاندىق عىلىمعا ناقتى باعىت-باعدار بەرەتىن زەرتتەۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ جونىندەگى تەحنولوگيالىق باعدارلا­ما­لار ايقىندالدى. قۇرىلىس سالاسىندا قارقىن بار ەرەكشە اتاپ كورسەتەتىن جاي، 2010 جىل ەلىمىزدىڭ قۇرىلىس سالاسىن قا­ي­تا­دان قالپىنا كەلتىرگەن جىل بولىپ تابىلادى. وتكەن جىلدىڭ قورىتىن­دىسى بويىنشا قۇرىلىس جۇمىستا­رى­نىڭ كولەمى 1 پايىزعا ٴوسىپ، 1،9 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى. پايدالانۋعا بەرىلگەن تۇرعىن ٴۇيدىڭ جالپى كولەمى 6،4 ميلليون شارشى مەتردى قۇراپ، 2009 جىلعى دەڭگەيمەن تەڭەستى. نەگىزىنەن وتكەن جىلى ەلىمىزدىڭ 2008-2010 جىلدارعا ارنالعان تۇرعىن ٴۇي قۇرىلىسىن دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلاما تولىعىمەن اياق­تال­دى. وسى مەرزىم ىشىندە ەلىمىزدە 19،6 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ٴۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. جوعارىدا اتاپ كورسەتكەنىمىزدەي، ونىڭ ىشىندە پايدا­لانۋعا بەرىلگەن 6،4 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ٴۇي 2010 جىلدىڭ ۇلەسىنە تيەدى. قۇرىلىس يندۋسترياسىندا جانە قۇ­رىلىس ماتەريالدارى وندىرىسىندە 2010 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىن­شا رەزەڭكە جانە پلاستماسسا بۇيىم­دارىن شىعارۋ ٴوندىرىسىنىڭ كولەمى ٴوس­ىپ، جىل ىشىندە 70،8 ميلليارد تەڭ­گە­نىڭ جاڭا ونىمدەرى ٴوندىرىلدى. وڭىرلەر بويىنشا تۇرعىن ٴۇي قۇ­رىلىسى سالاسىنىڭ داعدارىستان كەيىن تاعى دا قارقىن العان سيپاتىن باي­قاۋعا بولادى. ماسەلەن، وڭتۇستىك قا­زاقستان وبلىسىندا وتكەن جىلى پايدالانۋعا بەرىلگەن تۇرعىن ٴۇي كو­لەمى 27،1 پايىزعا، الماتى وبلىسىن­دا 10،7 پايىزعا، ال استانا قالاسىندا 9،7 پايىزعا ۇلعايدى. قۇرىلىس-جون­دەۋ جۇمىستارى كولەمىنىڭ ٴوسۋ قار­قىنى، ەڭ الدىمەن، تۇرعىن ٴۇي رىنو­گىن­داعى جاڭا وبەكتىلەردىڭ پايدالا­نۋعا بەرىلۋى جانە تۇرعىن ٴۇي قۇرى­لىسى سالاسىن داعدارىسقا قارسى ٴىس-قيمىل شارالارى شەڭبەرىندە مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرۋدىڭ ەسە­بىنەن بولعاندىعىن دالەلدەۋدىڭ قا­جەتى جوق. وتكەن جىلى ەلىمىزدىڭ قۇ­رىلىس سالاسىن، ونىڭ ىشىندە، ۇلەس­كەرلەردىڭ قاتىسۋىمەن سالىنىپ جات­قان تۇرعىن ٴۇي كەشەندەرىن پايدا­لا­نۋعا بەرۋ جونىندە مەملەكەت تاراپى­نان تەڭدەسسىز قولداۋ كورسەتىلدى. اقي­قاتىن ايتار بولساق، ٴوز ەركىمەن قۇ­رىلىس سالۋشىعا اقشاسىن بەرگەن ۇلەسكەردى مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تاجىريبەسى ەشقاشان بولىپ كورگەن ەمەس. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ­تىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن ۇكىمەت الدانىپ قالعان ۇلەسكەرلەرىنىڭ مۇد­دە­سىن قورعاۋ ماقساتىندا مول قارجى­لىق قولداۋ كورسەتىپ، شىنايى جانا­شىر­لىق جاسادى. قۇرىلىس-جوندەۋ جۇ­مىستارىنىڭ كولەمىنىڭ ارتۋىنا، سونىمەن قاتار، ەلىمىزدە قولعا ال­ىنعان ٴىرى ينۆەستيسيالىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ، ونىڭ ىشىندە «باتىس ەۋ­روپا-باتىس قىتاي» ترانزيتتىك كولىك ٴدالىزىن سالۋ شارالارىنىڭ ايتار­لىقتاي ىقپال ەتكەندىگى داۋسىز. ينۆەستيسيالار – ەل يگىلىگىنە الەمنىڭ ٴىرى كومپانيالارى مەن بىلىكتى ساراپشىلارىنىڭ مالىمدەۋىن­شە، جاھاندىق قارجى-ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ قيىندىقتارىنا قارا­ماس­تان قازاقستان ەكونوميكاسى ٴوزىنىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن ساق­تاپ قالدى. 2009 جىلعى دەڭگەيمەن سالىستىرعاندا ازداعان تومەندەۋگە قاراماستان (0،5 پايىزعا)، 2010 جىل­دىڭ سوڭىندا نەگىزگى كاپيتالعا سا­لىنعان ينۆەستيسيالار كولەمىندە ٴوسۋ ٴۇردىسى بايقالدى. جىل قورىتىن­دىسى بويىنشا نەگىزگى كاپيتالعا 4،7 تريلليون تەڭگە ينۆەستيسيا سالىندى. بۇل جەردە اتاپ وتەتىن ٴبىر ٴجايت، ينۆەستيسيالار قۇرىلىمىنداعى كاسىپورىن­دار مەن حالىقتىڭ قاراجاتى 2009 جىلى 32،6 پايىز بولسا، ەسەپتى كە­زەڭ­دە 45،9 پايىزعا ٴوستى. 2010 جىلدىڭ قورىتىندىسىندا شي­­كىزاتتىق ەمەس سەكتورعا تارتىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالار كولەمى 1،7 ميلليارد دوللار بولسا، بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىس­تىر­عاندا 25 پايىزعا ارتىق. قازاق­ستان­نىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن ارت­تىرۋ ماقساتىندا وتكەن جىلى يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار مي­نيسترلىگى 28 ماڭىزدى ٴىس-شارا وت­كىزدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، ٴارتۇرلى شەت ەل كومپانيالارىمەن 150-گە جۋ­ىق ىن­تى­ماقتاستىق تۋرالى ەكىجاقتى كەلىسىمدەر اياسىندا 9،6 ميلليارد اقش دول­لارى شاماسىنداعى ينۆەس­تيسيا­لار­عا نەگىز قالاندى. وڭىرلەر بوي­ىن­شا دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، نەگىزگى كاپي­تالعا سالىنعان ينۆەستيسيالار كولە­مىنىڭ ەڭ جوعارى ٴوسىمى قىزىل­وردا وبلىسىندا (40،6 پايىز)، اقتوبە وب­لىسىندا (12،1 پايىز) جانە ماڭ­عىس­تاۋ وبلىسىندا (11،4 پايىز) باي­قا­لىپ وتىر. اۋىل شارۋاشىلىعىندا الىنعان اسۋلار ايتارلىقتاي مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي تاپ­سىرماسىمەن الەمدىك داعدارىس جاع­دايىندا ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋا­شىلىعى سالاسىن قارجىلىق قولداۋ ماقساتىندا ۇكىمەت تاراپىنان كەشەندى شارالار جۇزەگە اسىرىلدى. وت­كەن جىلى عانا اۋىل شارۋا­شى­لىعى سالاسىن دامىتۋ ماقساتىندا مەملەكەت تاراپىنان 3،9 ميلليارد تەڭگە قارجى ٴبولىندى. مىنە، وسىنداي يگى شارالاردىڭ ناتيجەسىندە وتكەن جىل­عى اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا قا­راماستان ەلىمىزدە بىتىك ەگىن ٴوسىرىلىپ، مەملەكەتتىڭ ىشكى قاجەتىنە جانە سىرت­قى ەكسپورتىنا جەتەتىن مول كولەمدەگى استىق مەملەكەتتىك قامباعا قۇيىلدى. مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ماقسا­تى­­ندا دا تۇراقتىلىق ساقتالدى. جال­پى العاندا، بارلىق مال باسى ورتا ەسەپپەن 2-3 پايىزعا ٴوستى. سونىمەن بىرگە مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وڭدەۋ ٴون­دىرىسى دە ٴبىرشاما دامىدى. مال شا­رۋا­شىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ سا­لا­سىندا 13 پايىز وسىمگە قول جەتكىزىلدى. وتكەن جىلى 2004-2010 جىلدار ارالىعىندا ەلىمىزدىڭ اۋىلدىق اي­ماق­تا­رىن دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلاما نەگىزىنەن اياقتالدى. جوعارى الەۋەتتى دامۋ مۇمكىندىگى بار اۋىلدىق ەلدى مەكەندەر سانى 1548 بىرلىككە دەيىن ٴوستى. وسى ەلدى مەكەندەردە تۇراتىن حالىق سانى 22 پاي­ىز­دان 52 پايىزعا دەيىن ارتتى. 2002 جى­لى قابىلدانعان «اۋىز سۋ» باعدار­لاماسى اياقتالدى. وسى باعدارلاما اياسىندا 3417 اۋىلدىق ەلدى مەكەن ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتىلدى. اۋىز سۋدى تاسىپ ىشەتىن اۋىل تۇر­عىندارى وسى مەرزىم ىشىندە 445 مىڭ ادامنان 83 مىڭ ادامعا دەيىن ازاي­تىلدى. 2010 جىلى 22 گيدروتەحني­كا­لىق قوندىرعىلار قايتا جابدىق­تا­لىپ، قالىپتى جاعدايدا جۇمىس ىستەي باستادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، اپات­تى جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ شارالارى قامتاماسىز ەتىلدى. «قازاگرو» ۇلتتىق باسقارۋ حول­دين­گى» اكسيونەرلىك قوعامىنىڭ باس­شى­سى اسىلجان مامىتبەكوۆتىڭ اي­تۋ­ىنشا، وتكەن جىلى اگروونەركاسىپتىك كەشەندى قولداۋعا ۇلتتىق حولدينگ تا­را­پى­نان 151،5 ميلليارد تەڭگە كولە­مىندە قاراجات بولىنگەن. ونىڭ 103 ميلليارد تەڭگەسى اگروبيزنەس سۋبەك­تىلەرىن نەسيەلەۋگە جۇمسالعان. 2010 جىلى «قازاگرو» اكسيونەرلىك قوعا­مىنا بو­لىنگەن بيۋدجەتتىك قارا­جات­تىڭ ۇستىمىز­دەگى جىلعى 1 قاڭتارداعى دەرەك بوي­ىنشا 34،4 ميلليارد تەڭگەسى نەمەسە جوسپاردىڭ 97،1 پايىزى يگەرىلگەن. وتكەن جىلى حولدينگ جالپى قۇنى 94،3 ميلليارد تەڭگەنىڭ 86 ينۆەستي­سيالىق جوباسىن قارجىلان­دىرعان. 2010 جىلدىڭ قورىتىندى­سىن­دا جال­پى قۇنى 43،1 ميلليارد تەڭگەنىڭ 46 ٴىرى جوباسى ىسكە قوسىلعان. قازاق­ستاننىڭ يندۋستريالاندىرۋ كار­­تاسى شەڭبەرىندە حولدينگ ٴوز قار­جىسى ەسەبىنەن جالپى قۇنى 23،3 ميلليارد تەڭگە بولاتىن 9 ٴىرى جوبانى قارجىلاندىرعان. يندۋستريالىق-ين­نو­ۆاسيالىق جوبالاردى ٴىس جۇزىنە اسىرۋ ناتيجەسىندە 2000 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلىپ، شاعىن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا 6،8 مىڭ ادام جۇمىسپەن قامتىلعان. ليزينگ جانە نەسيەلەۋ باعدارلاماسى بويىنشا اۋ­ىل­شارۋاشىلىق سۋبەكتىلەرىنە 26،3 ميلليارد تەڭگە مولشەرىندە نەسيە ٴبولىنىپ، وعان 1264 جاڭا اۋىلشارۋا­شى­لىق تەحنيكالارى ساتىپ الىنعان. مەملەكەت باسشىسىنىڭ اۋىل شا­رۋاشىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ سالاسىن دامىتۋ جونىندە بەرگەن تاپ­سىرمالارى نەگىزىندە «قازاگرو» حول­دينگىنىڭ تاراپىنان جالپى قۇنى 5 ميلليارد تەڭگە بولاتىن 4 جوبا جۇزە­گە اسىرىلعان. ۇن، نان جانە ماكارون بۇيىمدارىنىڭ باعاسىن تۇراق­تان­دىرۋ ماقساتىندا نەگىزىنەن ەگىن ەگۋمەن اينالىساتىن وڭىرلەردەن قازاق­ستاننىڭ وڭتۇستىك جانە باتىس وڭىر­لەرىنە مەملەكەتتىك قور ەسەبىنەن اس­تىق جونەلتۋ تاجىريبەسى تۇراقتاندى. ازىق-تۇلىك كەلىسىم-شارت كورپورا­سيا­سى ىشكى رى­نوك­تاعى مەملەكەتتىك قور استىعىن قوسقاندا وتكەن جىلى 1،8 ميلليون توننا كولەمىندە استىق سا­تىپ الدى. وڭىرلەردى ازىق-تۇلىكتىك بيدايىمەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە وبلىس اكىم­دىكتەرىمەن مەموراندۋمدار جاسالدى. ٴقازىردىڭ وزىندە وسى قور ەسەبىنەن ۇن جانە نان باعاسىن تۇراق­تاندىرۋ ٴۇشىن وڭىرلەرگە 556 مىڭ توننا ساپالى بيداي جونەلتىلدى. ۇكىمەت تاپسىرماسى نەگىزىندە وتكەن جىلعى قۇرعاقشىلىقتان كوپ زارداپ شەككەن اقتوبە، باتىس قازاقستان جانە قوس­تاناي وبلىستارىنا جالپى كولەمى 4،5 ميلليارد تەڭگە كومەك كورسەتىلدى. 2011 جىلدىڭ ٴبىرىنشى جارتىجىل­دىعىندا ەتتى ٴىرى قارا مالدىڭ الەۋە­تىن دامىتۋ شارالارى شەڭبەرىندە شا­عىن جانە ورتا فەرمەرلىك شارۋا­شىلىق­تاردى نەسيەلەۋ، اسىل تۇ­قىم­دى مال وسىرەتىن شارۋاشىلىقتاردى كوبەيتۋ جوبالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا. سونىمەن بىرگە حولدينگ تاراپىنان 2011 جىلعى كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىن وتكىزۋ ٴۇشىن 78 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە بيۋدجەتتىك قارجى بولىنگەن. كولىك جانە ساۋدا سالاسىنداعى تابىستار نازار اۋدارتادى وتكەن جىلى كولىكتىڭ بارلىق تۇ­رىمەن جۇك تاسىمالداۋ كولەمى 15،5 پاي­ىزعا ۇلعايدى. ال بايلانىس قىز­مەتىنىڭ كولەمى 5 پايىزعا ارتتى. 2009 جىلى 3،9 پايىزعا تومەندەگەن ساۋدا كولەمى 2010 جىلى 12،3 پايىزعا دەيىن ٴوستى. ساۋدا كولەمىنىڭ ٴوسىمى بارلىق وڭىرلەردە بايقالىپ وتىر. اتاپ ايت­قاندا، اقتوبە وبلىسىندا ساۋدا ٴوسىمى 19،6 پايىزدى، قاراعاندى وبلىسىندا 18،1 پايىزدى جانە قىزىلوردا وبلىسىندا 17،9 پايىزدى قۇرادى. سىرتقى ساۋدانىڭ دامۋى قانداي؟ ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىن­داعى ٴوسىمنىڭ جوعارى قارقىنى جانە رىنوكتاعى باعا كونيۋنكتۋراسىنىڭ جوعارى بولۋى ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساۋدا اينالىمىنىڭ 24،3 پايىزعا ارتۋىنا جاعداي جاسادى. 2010 جىلى جالپى تاۋار ەكسپورتى 2009 جىلمەن سالىس­تىرعاندا 37،1 پايىزعا ٴوسىپ، 59،2 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرادى.  ەكس­پورت قۇرىلىمىنداعى ەڭ جوعارى ۇل­ەسكە، ياعني 71،7 پايىزعا ارتقان وتىن-ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ تاۋارلا­رى، 12،6 پايىزعا ارتقان مەتالل جانە مەتالل ونىمدەرى يە بولىپ وتىر. وسى مەرزىمدە مۇناي جانە گاز كوندەنسا­تىنىڭ ەكسپورتى 67،5 ميلليون تون­نانى قۇراپ، جالپى ەكسپورتتىق تۇسىم­دەردىڭ 64 پايىزدان استامىن قامت­ا­ماسىز ەتتى. يمپورت كولەمى 29،7 ميلليارد دول­لاردى قۇراپ، 4،8 پايىزعا ارتتى. يمپورت قۇرىلىمىندا ازىق-تۇلىك تاۋار­لارىنىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ ارتقاندى­عى بايقالادى. ماسەلەن، ەت جانە ەت ونىمدەرىنىڭ يمپورتى 16 پايىزعا، قانت يمپورتىنىڭ كولەمى 13،6 پاي­ىزعا ارتتى. كەرىسىنشە، ماشينە مەن قۇرال-جابدىقتاردىڭ يمپورتى 14 پايىزعا ازايىپ، جالپى يمپورت كولە­مىندەگى ۇلەسى 43،2 پايىزدى قۇرادى. ساۋدا بالانسىنىڭ سالدوسى 29،5 ميلليارد دوللارعا تەڭ بولدى. سىرتقى ساۋدا سالاسىنداعى كورسەت­كىش­تەردىڭ ايتارلىقتاي وسۋىنە قا­زاق­ستان، رەسەي جانە بەلارۋس مەملەكەتتەرى اراسىندا 2010 جىلعى 1 قاڭ­تاردان باستاپ جۇمىس ىستەي باستاعان كەدەن وداعى ەرەكشە يگى ىقپال ەتكەندىگىن اتاپ كورسەتۋ كەرەك. كەدەن ودا­عىنىڭ العاشقى قورىتىندىلارى كور­سەتىپ وتىرعانىنداي، 2010 جىلى رەسەيگە شىعارىلعان قازاقستاندىق تاۋ­ار­لاردىڭ ەكسپورتى 35،9 پايىزعا، بەلارۋسكە شىعارىلعان ونىمدەر 1،6 ەسەگە ارتقان. رەسەيدەن اكەلىنگەن يمپورت كولەمى 23،7 پايىز، ال بەلارۋس يمپورتىنىڭ كولەمى 24،5 پايىزعا ارتتى. كەدەن وداعىنا مۇشە مەملەكەتتەرمەن تاۋار اينالىمىنىڭ كولە­مى 2010 جىلى 16،5 ميلليارد اقش دوللارىن قۇراپ، 28،1 پايىزعا ٴوستى. كەدەن وداعى مەملەكەتتەرىمەن سىرتقى ساۋدا اينالىمى قازاقستاننىڭ جال­پى سىرتقى ساۋدا اينالىمىنىڭ 18،5 پايىزىنا تەڭ بولدى. كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ٴوز دەڭگەيىندە 2010 جىلى كاسىپورىندار قۇرۋ ٴرا­سىمىن جەڭىلدەتۋ، مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان رۇقسات بەرۋ قۇجات­تا­رىن الۋ مەن اكىمشىلىك قىسىمدى ازاي­تۋ سياقتى زاڭناماعا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ ناتيجەسىندە ەلىمىزدەگى بيزنەستى جۇرگىزۋگە ايتارلىقتاي جەڭىلدىكتەر جاسالدى. دۇنيەجۇزىلىك بانك وكىلى اككايا حانىمنىڭ اتاپ كورسەتكە­نىن­دەي، 2010 جىلى قازاقستاننىڭ «do­ing business» رەيتينگىندەگى دارەجەسى 15 تارماققا جاقساردى. قازاقستان ٴقازىر بۇل رەيتينگ بويىنشا دۇنيە جۇ­زىندە 59-شى ورىندى يەلەنىپ وتىر. سونىمەن بىرگە بۇگىندە قازاقستان بيز­نەس احۋالدى جاقسارتۋ ماقسا­تىن­داعى ٴساتتى رەفورمالاردى جۇزەگە اس­ىر­عان ەڭ وزىق 10 مەملەكەتتىڭ تىزىمىنە ەنىپ وتىرعانىن ەرەكشە قاناعات­تان­عاندىق سەزىممەن اتاپ وتكەن ٴجون. كاسىپكەرلىكتى، ونىڭ ىشىندە، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ ماقسا­تىن­دا، «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى باستالدى. باعدارلاما كاسىپكەرلىك سالاسىن ساۋىقتىرۋعا، ات­اپ ايتقاندا، الىنعان كرەديتتەر بوي­ىنشا پايىزدىق ستاۆكالاردى سۋبسي­ديالاۋعا باعىتتالعان. بۇل باعدار­لا­ما شەڭبە­رىندە كرەديتتەرىنىڭ جالپى كولەمى 101،2 ميلليارد تەڭگەنى قۇراي­تىن 225 جوبا قابىلداندى. كاسىپ­كەرلىكتى قول­داۋ شارالارى شاعىن جا­نە ورتا بيزنەس شىعاراتىن ونىمدەر­دىڭ 1،9 پاي­ىزعا ٴوسۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىن­دىك بەردى. كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋ كور­سەت­كىشىنىڭ ەلەۋلى جاقسارۋى ٴونىم ٴوندىرىسى 4،8 پايىزعا وسكەن الماتى قالاسىندا جانە ٴونىم ٴوندىرىسى 4،7 پايىزعا وسكەن اقتوبە وبلىسىندا بايقالۋدا. ەل قۋاتى الەۋمەتتىك الەۋەتتەن كورىنەدى قازاقستاننىڭ داعدارىستان كەيىنگى ەكونوميكالىق دامۋ ٴۇردىسى ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك سالاسىن بارىنشا قولداۋ­دان دا كورىنىس تاۋىپ كەلەدى. جاھان­دىق داعدارىستان كەيىن رەسەسسياعا ۇش­ىراعان دامۋشى ەلدەردىڭ ٴوزى الە­ۋ­مەتتىك باعدارلامالارىن كەيىنگە قال­دىرىپ جاتقاندا، مەملەكەتىمىز ەلبا­سىنىڭ تاپسىرماسىمەن بەلگىلەنگەن الەۋمەتتىك باعدارلامالاردىڭ ٴبىر دە بىرىنە نۇقسان كەلتىرگەن جوق. وتكەن جىلى حالىقتىڭ تابىس دەڭگەيىن ارت­تىرۋ، جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋ جانە مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك سالاداعى مىندەتتەمەلەرىن تولىقتاي قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىنداعى شارالار تولىق جۇ­زەگە اسىرىلدى. جۇمىسسىزدىق دەڭگە­يى وتكەن جىلى 5،5 پايىزدى قۇراپ، 2009 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنداعى كورسەتكىشتەن 1،1 پايىزعا تومەندەدى. 2010 جىلى حالقىمىزدىڭ ناقتى اق­شا­لاي تابىستارى 6،3 پايىزعا ارتتى. اتاپ ايتقاندا، قاراستىرىلىپ وتىر­عان كەزەڭدە تۇرعىنداردىڭ الاتىن ناق­تى ەڭبەكاقىسىنىڭ كولەمى 7 پاي­ىز­عا ٴوسىپ وتىر. ەرەكشە اتاپ كورسەتەتىن ٴبىر ماسە­لە، 2010 جىلى مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتتىڭ الدىنا قويعان الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جونىندەگى مىندەتتەمە­لەرى­نىڭ ٴبارى ورىندالدى. بيۋدجەت تۇر­عى­سىنان كەلەتىن بولساق، وتكەن جىلعى بيۋدجەتتى الەۋمەتتىك سيپاتتاعى بيۋد­جەت دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ٴبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىنا بولىنگەن قارجى سوڭعى 5 جىل ىشىندە ەكى ەسە ٴوسىپ وتىر. 2010 جىلى ونىڭ كولەمى ەلىمىزدىڭ ىشكى جالپى ٴونىمى كولەمىنىڭ 10،4 پايىزىن قۇرادى. بارىمىزگە بەلگىلى، 2010 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ نەگىزگى زەينەتاقى تولەمدەرى 30 پايىزعا ارتتى. مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن الەۋمەتتىك جاردەماقى جانە ارنايى مەملەكەتتىك كومەكتەر 9 پايىزعا ارتتىرىلدى. سو­نىمەن بىرگە بالا كۇتىمىنە ارنالعان اي سايىنعى جاردەماقى، ٴتورتىنشى جانە ودان دا كوپ بالا تۋعاندارعا بەرىلەتىن ٴبىر جولعى جاردەماقى كولەمى 30 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتەن 50 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە دەيىن ٴوستى. مۇگەدەك بالا تاربيەلەپ وتىرعان اتا-انالارعا تولەنەتىن جاردەماقى مول­شەرى ايلىق تومەنگى جالاقى (14952 تەڭگە) كولەمىنە دەيىن تە­ڭەستىرىلدى. ۇلى وتان سو­عىسىنداعى جەڭىسكە 65 جىل تولۋىنا بايلانىستى بار­لىق ماي­دانگەرلەرگە ٴبىر مەز­گىلدىك ماتە­ري­ال­دىق كو­مەك كورسەتىلىپ، بارلىق ارداگەرلەر مەن سوعىس مۇ­گە­دەكتەرى جە­ڭىلدەتىلگەن جو­لا­قى مۇمكىندىكتەرىمەن قامتا­ماسىز ەتىلدى. وسى ماقساتقا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 4،2 ميلليارد تەڭگە قارجى جۇمسالدى. شالعاي ەلدى مەكەندەردە تۇراتىن حالىقتى مەدي­سي­نالىق كومەكپەن قام­تاما­سىز ەتۋ ماق­ساتىندا تەلەمەديسينا ٴادىسى ومىرگە ەنگىزىلىپ، الىس قا­شىق­تىقتان جوعارى دەڭگەيدەگى مەديسينا­لىق كومەك كور­سەتىلدى. زاماناۋي مە­ديسينالىق تەحنيكالارمەن جابدىق­تال­عان جىلجى­مالى ەمحانا كەشەندەرى ساتىپ الى­نىپ، جۇمىس ىستەي باس­تادى. ەلبا­سى­نىڭ تاپسىرماسىمەن جۇ­زەگە اسىرى­لىپ جاتقان «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسى شەڭ­بەرىندە 50 دەن­ساۋلىق مەكەمەسى ىسكە قوسىلدى. ونىڭ ىشىندە، جالپى قۇ­نى 79 ميلليارد تەڭگە تۇراتىن 33 مەديسينالىق مەكەمە 2010 جىلى ىسكە قوسىلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ «بالاپان» باعدارلاماسىنىڭ شەڭبەرىندە ەسەپتى كەزەڭدە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلعان مەملەكەتتىك تاپسىرىس بارىسىندا 90 مىڭ بۇل­دىرشىنگە ارنالعان بالاباقشالار پاي­دالانۋعا بەرىلدى. «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ەلىمىز بويىنشا جالپى قۇنى 104،3 ميلليارد تەڭگە بولاتىن 103 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلسە، ونىڭ ىشىندە، جالپى قۇنى 6،4 ميلليارد تەڭگە تۇ­راتىن 24 مەكتەپ 2010 جىلى پايدا­لانۋعا بەرىلدى. 2010 جىلى ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كوشباس­شى­سى بولاتىن «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» جۇمىس ىستەي باستادى. ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كوشباس­شى­سى بولاتىن بۇل ۋنيۆەرسيتەت بۇ­گىنگى ٴبىلىم جۇيەسىندەگى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي جۇمىس ىستەيدى. وسى ۋنيۆەرسيتەتتى دامىتۋعا 2010 جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 16،1 ميلليارد تەڭگە قارجى جۇمسالدى. 2010 جىلعى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى كۇتكەندەگىدەي اتالعان مەرزىمدە مەملەكەتتىك بيۋد­جەتكە 4 388،8 ميلليارد تەڭگە، ياعني 2009 جىلمەن سالىستىرعاندا 878،5 ميلليارد تەڭگەگە ارتىق قارجى ٴتۇستى. مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ تابىسى وسى مەرزىمدە 4 299،1 ميلليارد تەڭگە بولدى. ونىڭ ىشىندە، سالىق ٴتۇسىمى 2 934،1 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. 2010 جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەت­تىڭ شىعىندارى 2009 جىلمەن سالىس­تىرعاندا 913،1 ميلليارد تەڭگەگە كو­بەيىپ، 4 916،1 ميلليارد تەڭگەنى قۇرا­دى. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت 2010 جى­لى 4 284 ميلليارد تەڭگەگە نەمەسە جوس­پاردىڭ 99،1 پايىزىنا اتقارىل­دى. وتكەن جىلدىڭ بيۋدجەتى شىن ما­عىناسىندا الەۋمەتتىك سالاعا با­عىتتالعان بيۋدجەت بولدى. ۇلتتىق بانك  ٴتوراعاسى گريگوريي مار­چەنكونىڭ مالىمدەۋىنشە، ەلىمىز­دىڭ جيىنتىق حالىقارالىق التىن-ۆاليۋتا قورى بۇگىنگى كۇنى 64 ميلليارد اقش دوللارىنان اسىپ وتىر. ال بۇل كورسەتكىش 2010 جىلدىڭ سو­ڭىندا 59 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعان بولا­تىن. ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ال­تىن-ۆاليۋتا قورى 64 ميلليارد بولسا، ون­ىڭ ىشىندە ۇلتتىق بانكتىڭ ال­تىن-ۆا­ليۋتا قورى 32 ميلليارد اقش دوللا­رىن، ۇلتتىق قورداعى ۆا­ليۋتا 32 ميلليارد اقش دوللا­رىن قۇراپ وتىر. ۇكىمەت باسشىسى كارىم ٴماسىموۆ اتاپ كورسەتكەندەي، ەلىمىزدىڭ ەكونو­مي­كاسى ٴۇشىن 2010 جىل داعدارىستان كەيىنگى دامۋ كەزەڭىنىڭ تۇعىرلى جى­لى­نا اينالدى. ەلىمىز الدا تۇرعان اس­قارالى دامۋ اسۋلارىن الۋ ٴۇشىن 2010 جىلى تىرەك بولاتىن بارلىق تەتىكتەردى جا­سادى. قازاقستاندىق دامۋ ٴۇردىسى تاعى دا جوعارى قارقىن الدى. جىلقىباي جاعىپار ۇلى. http://www.egemen.kz/28307.html

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!