«بالى ٴتاتتى ارانىڭ بەينەتى اششى بولىپ بارادى» دەيدى ومارتاشىلار

الماتى وبلىسىنداعى فەرمەرلەر ارا شارۋاشىلىعى تۋرالى زاڭنىڭ ورىندالمايتىنىن ايتىپ شاعىمدانادى. «مۇنى رەتتەيتىن مەملەكەتتىك اتقارۋشى ورگان دا جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان ارا باعۋ قيىنداپ كەتتى» دەيدى ومارتاشىلار.

ازاتتىق راديوسىنىڭ ٴتىلشىسى ارا تۇقىمىن جەتىلدىرۋ ىسىمەن اينالىساتىن ۆلاديمير يۋندتىڭ «ورتا تەنتەك» شارۋاشىلىعىنا بارىپ قايتقان ەدى. بۇل فەرما جوڭعار الاتاۋ شاتقالىندا ورنالاسقان. ول جاققا بارۋ ٴۇشىن اۋەلى وبلىس ورتالىعى تالدىقورعاننان قابانباي اۋىلىنا جەتۋ كەرەك. بۇعان كولىكپەن جۇرگەندە شامامەن ٴتورت ساعات كەتەدى. سودان كەيىن كوكجار دەگەن شاعىن اۋىلعا بارۋ كەرەك. ايتپاقشى، جولدىڭ جاماندىعىن العا تارتىپ، تاكسيستەر بۇل ماڭعا بارا بەرمەيدى. ٴبىراق اقىسىن جاقسى تولەسە، كەلىسەتىندەر دە جوق ەمەس. 

ومارتاعا بارار جول

ازاتتىق ٴتىلشىسىن كوكجار اۋىلىندا ۆلاديمير يۋندتىڭ بالالارىنىڭ ٴبىرى – ارتۋر كۇتىپ الدى. ونىڭ «ۋاز» ماركالى كولىگىمەن تاۋ سوقپاعىن ورلەي-ورلەي، ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە فەرماعا دا جەتتىك. جولدىڭ ناشارلىعىنان كولىك بىرەسە وڭ جاققا، بىرەسە سول جاققا تەڭسەلىپ ارەڭ شىققان ەدى. ال تومەندە تەنتەك وزەنىنىڭ سارىنى ەستىلىپ تۇردى. مۇنداي

ومارتا. الماتى وبلىسى، 4 شىلدە 2011 جىل.

جولدان ماقالا اۆتورىنىڭ جۇرەگى تاس توبەسىنە شىقتى. كولىك مىنە-مىنە تومەن جاققا ىلديلاپ قۇلايتىن سەكىلدى بوپ كورىندى. 

«ورتا تەنتەك» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ۆلاديمير يۋندت – ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەك.

– مۇنداي سۇيىكتى ٴىسىم، ٴارى دەرتكە داۋا ارا ونىمدەرى بولماعاندا باياعىدا-اق ولەتىن ەدىم، – دەپ قويادى ومارتاشى.

ونىڭ فەرماسى – ارا تۇقىمىن جەتىلدىرۋمەن شۇعىلداناتىن الماتى وبلىسىنداعى جالعىز شارۋاشىلىق ەكەن. سوڭعى بەس جىلدان بەرى مۇندا ۋكراينادان اكەلىنگەن ارانىڭ كارپات تۇقىمى وسىرىلەدى. الايدا ومارتاشى ارانىڭ مۇنداي «اسىل» ٴتۇرىن كوبەيتۋ ارا شارۋاشىلىعى تۋرالى زاڭنىڭ ورىندالماۋىنا بايلانىستى بارعان سايىن قيىنداپ بارا جاتقانىنا قىنجىلادى. 

ۆلاديمير يۋندتىڭ ايتۋىنشا، كارپات ارالارى وتە سيرەك اۋىرادى جانە مۇلدە شاقپايدى دەسە دە بولادى ەكەن. مۇنداي ارانىڭ ٴبىر ومارتاسى ماۋسىمىنا 50 كيلوگرامعا دەيىن بال بەرەدى ەكەن.

– بىزدە ارا شارۋاشىلىعى تۋرالى زاڭ جۇمىس ىستەمەيدى. زاڭ بويىنشا، بىزگە ارالىق ايماق جاساپ بەرۋى ٴتيىس. بۇل ايماقتاعى ومارتالاردىڭ اراسى جەتى

«ورتا تەنتەك» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ۆلاديمير يۋندتىڭ ۇلدارى ومارتادا ٴجۇر. الماتى وبلىسى، 4 شىلدە 2011 جىل.

شاقىرىم بولادى. تەك وسىلايشا عانا كارپات اراسىن ارانىڭ باسقا تۇرلەرىنەن قورعاي الامىز، – دەيدى ول ازاتتىق تىلشىسىنە. 

ۆلاديمير يۋندتىڭ ايتۋىنشا، ٴىس جۇزىندە بۇل مۇمكىن ەمەس. جەرگىلىكتى ارا ٴتۇرىن وسىرەتىن ومارتاشىلار قايدا قونىستانعىسى كەلسە، سوندا قونىستانا سالادى. نەمەسە قاي جەردەن جالعا جەر السا، سوندا تۇراقتاپ قالادى. وسىنىڭ سالدارىنان كارپات اراسى جەرگىلىكتى ارا تۇرلەرىمەن بۋدانداستىرىلىپ، ارالاسادى دەپ شاعىمدانادى ومارتاشى. ونىڭ ايتۋىنشا، كارپات ارالارىنىڭ اتالىعى جەرگىلىكتى ارالارمەن شايقاسا المايتىن كورىنەدى. «سوندىقتان ارانىڭ اسىل تۇقىمىن الۋ وتە قيىن» دەيدى ومارتاشى.

– جوڭعار الاتاۋى بوكتەرى اراعا اسا قولايلى، ازىققا باي مەكەن. مۇندا ٴشوپتىڭ تۇر-تۇرلەرى كەزدەسەدى، – دەيدى ۆلاديمير يۋندت.

ارعى اتالارىنان بەرى ارا شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن ومارتاشى بۇل ماڭداعى جولدى جوندەسە، بيزنەستى وڭالتىپ اكەتۋگە بولادى دەيدى. ۆلاديمير تالاي مارتە بۇل ولكەنى دامىتۋدىڭ بيزنەس جوسپارىن جاساپ، بيلىككە بال شىعاراتىن كاسىپورىن اشۋ تۋرالى دا ۇسىنىس جاساعان ەكەن.  

– مۇندا كوپ جۇمىس ورنىن اشۋعا بولاتىن ەدى. ٴبىراق بۇل ەشكىمگە كەرەك ەمەس. وبلىسىمىزدا ٴتىپتى ارا شارۋاشىلىعىمەن جەكە اينالىساتىن اتقارۋشى ورگان دا جوق، – دەيدى ۆلاديمير يۋندت.

ارا شارۋاشىلىعى تۋرالى زاڭدا «ارا ٴوسىرۋ – اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ٴبىر سالاسى، ونى ارنايى مەملەكەتتىك اتقارۋشى ورگان رەتتەۋى ٴتيىس» دەپ جازىلعان. الايدا ازاتتىق ٴتىلشىسى حابارلاسقان جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەردىڭ ەشقايسىسى ومارتا تۋرالى ايتقىسى دا كەلمەدى.

– ٴبىز ارا شارۋاشىلىعىمەن دە، بالىق شارۋاشىلىعىمەن دە اينالىسىپ وتىرعان جوقپىز. بۇل ەكەۋى دە اۋىل شارۋاشىلىعىنا تيەسىلى ەمەس، – دەيدى الماتى وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى  سارسەنعالي اجىبايەۆ.

ومارتاشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ تالدىقورعان قالالىق ٴبولىمىنىڭ وكىلى الەكساندر دولگولەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا ارا شارۋاشىلىعىنا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلمەگەندىكتەن، بۇل سالا وتە باياۋ دامىپ

ومارتاشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلى الەكساندر دولگولەۆ. الماتى وبلىسى، 4 شىلدە 2011 جىل.

كەلەدى. وندا دا ساناۋلى ادامنىڭ ارقاسىندا عانا. 

قاۋىمداستىق وكىلىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماڭدا جول دا ناشار، جۇمىسشىلار كەي كەزدەرى باستارىن قاۋىپكە تىگىپ، ازەر جەتەدى. وعان قوسا، وتە سيرەك اۋىرسا دا، ارانى ەمدەۋ ماسەلەسى دە دۇرىس شەشىلمەگەن.

«ارا جويىلىپ كەتسە، ادامزاتقا دا ٴقاۋىپ تونەدى»

الەم ەكولوگتارى جەر بەتىندەگى ارانىڭ قونىستانۋ ايماعى تارىلعانىن ايتىپ، كوپتەن بەرى دابىل قاعىپ كەلەدى. مىسالى، اعىلشىن ماماندارى 2009 جىلى قاڭتار ايىندا ەل پارلامەنتىن، سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر گوردون براۋننىڭ رەزيدەنسياسىن قورشاپ الىپ، ٴتۇرلى اۋرۋدان قىرىلىپ بارا جاتقان ارانى امان الىپ قالۋ ٴۇشىن قارجى ٴبولۋدى تالاپ ەتكەن.

باتىس اقپارات قۇرالدارى اقش-تا دا جاعداي ٴماز ەمەس ەكەنىن جازادى. امەريكالىق باسىلىمدار جىل سايىن ارا ۇيالارىنىڭ 30-90 پايىزى جويىلاتىنىن ايتادى. 

ەۋروپا عالىمدارى ەڭبەكقور ارالاردىڭ ولىمىنە ازيادان ەۋروپاعا جۇكپەن جەتكەن varroa اتتى كەنە سەبەپ بولادى دەيدى.

ارا ومارتاسىنا بايقاتپاي شوعىرلانىپ الاتىن، تۇرقى ەكى ميليمەترلىك مۇنداي پارازيت ارا مەن ونىڭ تۇقىمدارىن ابدەن جايراتىپ سالعاننان كەيىن عانا، تىم كەش بايقالادى ەكەن. 

نەمىس عالىمدارى «ۇيالى تەلەفون مەن ٴتۇرلى قابىلداعىش قۇرىلعىلاردان شىعاتىن ساۋلە ارانىڭ باعىت ايقىنداۋ جۇيەسىن السىرەتەدى» دەيدى. سوندىقتان ارا ٴوز ۇياسىن تابا الماي، اداسىپ ولەدى ەكەن.

ماماندار اراسىندا ارانىڭ جويىلۋىنا قاتىستى تاعى دا بولجام بار. اقش ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، اۋىل شارۋاشىلىعىندا قولدانىلاتىن ٴتۇرلى ۋلى تىڭايتقىشتار ارانىڭ يممۋنيتەتىن تومەندەتىپ، اقىرى جويادى. عالىمدار مۇنى colony collapse disorder («ارا ۇيالارىن جويعىشتار») دەپ اتاعان. ونىڭ «ارا تۇماۋى» اتتى بەيرەسمي اتاۋى دا بار.

مامانداردىڭ پىكىرى «ارانىڭ جاپپاي ٴولۋى كوپتەگەن وسىمدىكتتىڭ جويىلۋىنا دۋشار ەتەدى» دەگەن ورتاق تۇجىرىمعا توقايلاسادى. سەبەبى وسىمدىك اتاۋلىنىڭ 20 پايىزىن جابايى ارا، 80 پايىزىن بال اراسى توزاڭداندىرادى. «ارا جويىلىپ كەتسە، ادامزاتقا دا ٴقاۋىپ تونەدى» دەيدى عالىمدار.

باستى سۋرەتتە: «ورتا تەنتەك» ارا شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى ۆلاديمير يۋندت. الماتى وبلىسى، 4 شىلدە 2011 جىل.

ٴاليا احمەديەۆا

http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_taldykorgan_bee_keeper/24258729.html

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!