اۋىل. ايماق. باعا

ورايى كەلگەندە ايتا كەتەيىك، بىزدە باعامەن كۇرەسەتىن باقانداي ٴۇش قۇزىرلى مەكەمە بار. ٴبىرى - ۇلتتىق بانك. ول ۇيىمنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ٴبىرى - ينفلياسيامەن كۇرەس بولعاندىقتان ەڭ شەشۋشى قىزمەتتى وسى مەكەمە اتقارۋعا ٴتيىس ەدى، ٴبىراق ولاي ىستەي المادى. سەبەبى بىرەۋ-اق، ول - ماكروەكونوميكانى قولداۋ دەگەن جەلەۋمەن حالىقارالىق ۆاليۋتانىڭ باعاسىن ٴوسىرىپ، اينالىمعا ەشقانداي بيۋدجەت كىرىسىمەن قامتاماسىز ەتىلمەگەن مول مولشەردەگى تەڭگەنى شىعارىپ جىبەرۋى. تىعىنى اشىلعان شولمەكتەن شىققان سول مول مولشەردەگى تەڭگە ماسساسى ٴقازىر باعانى بۇعالىقتالمايتىن باس اساۋعا اينالدىرىپ جىبەرگەندەي. ەكىنشىسى - «ازىق-تۇلىك كورپوراسياسى» بولىپ شىعادى. ويتكەنى بۇل قۇزىرلى مەكەمەنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ٴبىرى - اگرارلاردان ىشكى تۇتىنۋشىعا جەتكىلىكتى ونىمدەردى مەملەكەت قارجىسىنا ساتىپ الىپ، باعانى ۋىستان شىعارماۋ. دەسەك تە، بۇل قۇزىرلى مەكەمە دە جاڭا جىلدان بەرى ٴالسىز ەكەنىن كورسەتىپ الدى. ٴۇشىنشىسى - مونوپولياعا قارسى كۇرەس اگەنتتىگى بولاتىن. بۇل دا دارمەنسىزدىگىن ٴىس جۇزىندە تالاي رەت دالەلدەگەن مەكەمە بولىپ تۇر. ەندەشە، ازىق-تۇلىك باعاسىنا كەلگەندە بۇلارعا سەنۋ ٴوزىڭدى-وزىڭ الداۋ ەكەنىن ۇكىمەت ٴتۇسىندى-اۋ دەيمىن. ىسكە ٴوزى كىرىسىپ، جەرگىلىكتى اكىمدەردى دە جاۋاپتى جۇمىسقا جۇمىلدىرىپ، نە كەرەك، «ەل امان، جۇر تىنىشتا» وسى توڭىرەكتە مۇلدە ماسەلە تۋىنداماۋى ٴتيىس اگرارلى قازاقستاندا جاڭا جىلدان بەرى باستالعان دۇرلىگۋ ٴالى تولاستاعان جوق. ول الدا دا تولاستامايتىنىن ٴبىز ٴبىلىپ وتىرعاندىقتان، وسى ماسەلە توڭىرەگىندە «جىرتىققا جاماۋ بولار» دەگەن ويىمىزدى ۇسىنۋدى ٴجون كوردىك. بىزدىڭشە، ەڭ الدىمەن ۇلتتىق بانك تەڭگە قۇنىن ٴوسىرۋى ٴتيىس. ناۋرىزدىڭ وزىندە دوللار-تەڭگە باعامىن 1=130 مولشەرىنە دەيىن تۇسىرە الساق، جامان بولماس ەدى. بۇل، ارينە، ۇلتتىق بانكتىڭ باسشىلىعى قالاي شەشەدى، سوعان بايلانىستى. تەڭگەنى قۇنسىز جاعدايدا ۇستاپ، ازىق-تۇلىك باعاسىن تۇراقتاندىرۋعا تالپىنۋ «بۇل دۇنيەدەن بەيحابار» بالانىڭ ٴىسى بولىپ شىعادى. ەكىنشىدەن، «ازىق-تۇلىك كورپوراسياسى» دەيتىنگە بۇدان بىلاي سەنۋدى قويعان ٴجون. جالپى، وسى مەكەمەنىڭ ٴبىزدىڭ ەلىمىزگە قاجەتى بار ما، جوق پا دەگەن ماسەلەنى شەشكەن دۇرىس سەكىلدى. ەگەر وسى ماسەلە دۇرىس شەشىلسە، وندا «اۋىل ايماق باعا» ماسەلەسى تۇپكىلىكتى شەشىلەر ەدى. وسى تىزبەكتى بارشاعا تۇسىنىكتى تىلمەن باياندار بولساق، وندا بۇل ايماق باسشىلارى ٴوز قۇزىرىنداعى تۇرعىندار پايدالاناتىن ازىق-تۇلىك باعاسىنا تىكەلەي جاۋاپتى ەكەنىن سەزىنىپ، جۇمىس ىستەۋ كەرەك دەگەندى بىلدىرەدى. ايتالىق، الماتى قالاسىنا ٴبىر جىل ىشىندە پايدالانۋ ٴۇشىن 100 مىڭ توننا استىق قاجەت دەيىك. مىنەكەي، وسى استىقتى قالا باسشىسى ەگىن وسىرەتىن وبلىستاردان كۇزگى جيىن-تەرىن كەزىندە ساتىپ الىپ، تاسىپ، قالاداعى ارنايى قويماعا جينايدى. كارتوپ، قىزاناق، ٴسابىز، نە كەرەك، قاجەتتىنىڭ ٴبارىن وسىلايشا ٴار ايماقتىڭ باسشىسى ٴوزى جيناۋى كەرەك. مەملەكەت بۇل ٴۇشىن بولەتىن سۋبسيديانى «ازىق-تۇلىك كورپوراسياسىنا» ەمەس، قالا اكىمدەرىنە تىكەلەي ٴبولۋى ٴتيىس. سوندا «ازىق-تۇلىك كورپوراسياسى» دەپ اتالاتىن دەلدال ۇيىم جويىلىپ، مەملەكەت قاراجاتى بۇل ارقىلى دا ەجەپتاۋىر مولشەردە ۇنەمدەلەدى. اقىر اياعىندا، باعا ٴۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ايماق اكىمدىگى تىكەلەي ٴوز موينىنا الادى. سوندا حالىق تا توق، باعا دا تۇراقتانادى. ال ازىرگە ولاي بولماي تۇر. باعا ٴۇشىن جاۋاپ بەرەتىن باقانداي ٴۇش مەكەمە بار ەكەن. ٴبىراق «قويشى كوپ بولسا، قوي ارام ولەدى» دەگەندەي، جىل باسىنان بەرى باعا شارىقتاپ شىعا كەلگەندە، سولاردىڭ ٴبىرى دە ٴوز مىندەتىنە ساي جاۋاپ بەرگەن جوق. ماسەلە بەلگىلى ٴبىر تۇلعانىڭ جاۋاپقا تارتىلۋىندا ەمەس، كەرىسىنشە، ەشقانداي جازىقسىز جاننىڭ، ايتالىق، ٴبىزدىڭ جاعدايدا ايماق اكىمدەرىنىڭ كىنالى بولۋىندا. ۇكىمەت باسشىسى كارىم ٴماسىموۆ ايماق اكىمدەرىنە ٴبىراز شۇيلىكتى. ال، شىن مانىندە، وسى ۋاقىتقا دەيىن ولاردىڭ قۇزىرىنا ازىق-تۇلىك باعاسىن تۇراقتاندىرۋ ماسەلەسى ەنگەن جوق. وكىنىشتى-اق. ەگەر ايماق اكىمدەرىن ٴوزى باسقاراتىن اۋماقتاعى ازىق-تۇلىك باعاسىن تۇراقتى ۇستاۋعا مىندەتتەسە، وندا ولار بارلىق قالالار توڭىرەگىندە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى بەلدەۋىن جاساپ الار ەدى. ماسەلەن، الماتى توڭىرەگىندە قالا تۇرعىندارىن قىزاناقپەن، قيارمەن جەتكىلىكتى مولشەردە قامتاماسىز ەتەتىن جىلىجايلار سالىپ شىعۋ، قالا اكىمى احمەتجان ەسىموۆ ٴۇشىن مۇلدە قيىن شارۋا ەمەس. سونداي-اق قالاداعى باعاعا جاۋاپتى ەكەنىن سەزىنسە، بۇل مىرزا سەرىك ۇمبەتوۆپەن ارنايى كەلىسىمشارت جاساسىپ، اۋىلدارداعى ەت پەن ٴسۇتتى الماتىعا تىكەلەي جەتكىزەتىن داڭعىل جولدى ەندىگى جەردە تۇپكىلىكتى ورنىقتىرار ەدى. ٴبىراق،امال نە، وسى ۋاقىتقا دەيىن ينفلياسياعا ۇلتتىق بانك، ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋگە «ازىق-تۇلىك كورپوراسياسى»، باعا مەن تاريفتەردى بەلگىلەۋگە تابيعي مونوپوليامەن كۇرەس اگەنتتىگى جاۋاپ بەرەتىن بولىپ كەلدى. وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ بىردە-بىرى جەمە-جەمگە كەلگەندە ەشتەڭەگە جاۋاپ بەرمەي، سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولىپ شىعىپ، ال احمەتجان ەسىموۆ بولسا، ساۋدا نۇكتەلەرى قوجالارىمەن ۇلىق باسىن كىشىرەيتىپ، كەلىسسوزگە وتىرۋعا ٴماجبۇر بولۋدا.جوعارىدا ايتىلعانداردان شىعاتىن قورىتىندى، ەگەر ٴبىز بۇگىن «سەن سالار دا مەن سالار، اتقا جەمدى كىم سالار» جاعدايىنان قۇتىلماساق، وندا ەرتەڭ الەۋمەتتىك جاعداي قازىرگىدەن دە شيەلەنىسىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. سەبەبى قازىرگى ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ كوتەرىلۋى بۇكىلالەمدىك ۇلكەن داعدارىستىڭ حابارشىسى عانا. ايتقانداي، ول كوپ كۇتتىرمەيدى دە. ەندەشە، قامدانايىق! «قامدانعان عانا قاپى قالمايدى». تاڭشولپان بەكبولات http://www.aikyn.kz/index.php؟option=com_content&task=view&id=6596&itemid=2

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!