الەم نەگە الاڭداۋلى؟

نە ٴبارى تۋرا ەكى اپتا قالدى... نەگە دەيسىز عوي، ەگەر امەريكا مەملەكەتتىك قارىز ٴليميتىن وسىرمەسە، 2 تامىز كۇنى امالسىز دەفولت بولعانىن جاريالاماق. ارينە تەحنيكالىق دەفولت.

اق ٴۇي قوجايىنى مەن كونگرەسس اراسىنداعى قارىز ليميتىنە بايلانىستى مامىلە ەشقانداي ناتيجە بەرەر ەمەس. دۇرىسى، وكىلدەر پالاتاسىندا باسىم ورىنعا يە رەسپۋبليكالىق پارتيا وكىلدەرى ٴليميتتى وسىرۋگە كەلىسپەي وتىر. ولار الداعى جىلى بيۋدجەت تاپشىلىعىن مەملەكەتتىك شىعىن ەسەبىنەن تومەندەتۋدى ۇسىنۋمەن كەلەدى. ال پرەزيدەنتتىڭ ايتپاعى باسقا. ٴتىپتى «زەينەتكەرلەر زەينەتاقىسىز قالادى» دەدى. «الداعى 36 ساعات ىشىندە ٴبىر شەشىمگە كەلمەسەڭدەر، اڭگىمە باسقاشا بولادى» دەپ ۋلتيماتۋم قويا سويلەدى. ٴبىراق قورىتىندى جوق. ەندى قايتپەك كەرەك؟ وسىدان بولار، جاڭا ٴبىر الەمدىك قارجىلىق داعدارىس جونىندە نەبىر قورقىنىشتى اڭگىمەلەر ايتىلا باستادى. ولاردىڭ بولجامىنشا الداعى ۋاقىتتا جاعداي بىلاي ورىستەمەك: بىرىنشىدەن، قۇندى قاعازدار رىنوگى قۇلايدى، مۇناي، مەتالل جانە وزگە دە شيكىزاتتىڭ باعاسى كۇرت تومەندەيدى. ەكىنشىدەن، دوللار قۇنسىزدانادى. ۇشىنشىدەن، نەسيە جۇيەسى كۇيرەيدى. مۇنىڭ جانىندا 2008 جىلعى يپوتەكالىق داعدارىس بالانىڭ ويىنشىعى بولىپ قالماق. تورتىنشىدەن، حالىقارالىق ساۋدا جۇيەسى كۇيزەلىسكە ۇشىراپ، يمپورت تاۋار جوعالادى. بەسىنشىدەن، التىن باعاسى كوتەرىلىپ (ٴقازىردىڭ وزىندە ٴومىرى تاريحتا بولماعان دارەجەگە جەتىپ $1600/ۋنسيا بولىپ وتىر)، بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەڭگەيگە جەتەدى. قورىتىندىسىندا الەمدىك قارجىلىق جانە ەكونوميكالىق جۇيە تاس-تالقان بولماق. بۇدان ساقتىق قورى مەن ساۋدا اينالىمىن نەگىزىنەن دوللارعا بايلاپ وتىرعان مەملەكەتتەر قاتتى زارداپ شەكپەك. مىنە، قارجى ماماندارىنىڭ ايتىپ وتىرعان ۇرەيلى اڭگىمەلەرى وسى. دەگەنمەن پيسسيميزمگە سالىنباي، «بۇل اقش-تاعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ جاقىنداپ قالعانىنا بايلانىستى كونگرەستەگى دەموكراتتار مەن رەسپۋبليكاشىلاردىڭ اراسىنداعى تارتىس، ويىن. جەمە-جەمگە كەلگەندە ەشكىم مەملەكەتتى قۇلاتۋعا مۇددەلى ەمەس. ۋاقىتى كەلگەندە ەكى جاق تا دۇرىس شەشىم قابىلدارى حاق» دەپ جۇباتا سويلەيتىندەر دە بار. «سايىپ كەلگەندە تەحنيكالىق دەفولت بۇل- داعدارىس ەمەس. قورقاتىن دانەڭە دە جوق» دەپ باسۋ ايتىپ جاتقان ماماندار دا جەتكىلىكتى. دەگەنمەن اقش-تاي كوشباسشى ەلدىڭ قارىزعا باتىپ، سودان شىعا الماي جاتۋى، كەز كەلگەن الەمدىك دەڭگەيدەگى قارجى ينستيتۋتتارى مەن مەملەكەتتەردى بەي-جاي قالدىرماسا كەرەك.
عالىم باينازاروۆ، قارجىگەر:

- جالپى، امەريكادا دەفولت بولادى ەكەن دەگەن ٴسوزدىڭ ٴوزى قاتە. بۇگىنگى كۇنى ول ەل الەمدىك كوشباسشى، ەكونوميكاسى، قارجى جۇيەسى ٴبىرىنشى ورىندا تۇر. ونىڭ اياق استى كۇيرەپ ٴتۇسۋى مۇمكىن ەمەس. ارينە جول-جونەكەي كەزدەسىپ جاتاتىن قيىندىقتار بولىپ تۇرادى. قازىرگى قارىزدا ول مەملەكەتتىڭ ىشكى ماسەلەسى. جانە ول ٴوز ورنىمەن شەشىمىن تاباتىنى بەلگىلى. ال ناقتى كوزبەن قارار بولساق، بۇل جەردە ەكونوميكالىق، قارجىلىق قيىندىقتان گورى، ساياسي استار باسىم. ويتكەنى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ قىر استىندا. رەسپۋبليكاشىلار باراك وبامانىڭ كەلەسى مەرزىمگە اق ۇيدە قالۋىنا مۇددەلى ەمەس. بار ماسەلە وسىعان كەلىپ تىرەلىپ تۇر. ٴبىراق سايىپ كەلگەندە، ساياسي تەكەتىرەس ەمەس، ەكونوميكا ٴبىرىنشى ورىنعا شىعارى حاق.
يلياس يسايەۆ، قارجىگەر:
- اقش-تىڭ مەملەكەتتىك قارىزى بۇگىندە 14،3 تريلليون دوللار. ٴبىراق بۇعان قاراپ مەملەكەت دەفولت بولادى دەۋگە بولمايدى. ودان شىعۋدىڭ ٴتۇرلى جولدارى بار. سونىڭ ٴبىرى وباما ۇسىنىپ وتىرعان قارىز ٴليميتىن كوتەرۋ. سوسىن دوللار قۇنسىزدانادى، كۇيرەيدى دەگەندە الىپ-قاشپا بوس ٴسوز. كەيبىر دەرەكتەرگە قاراساق، الەمدە 12 تريلليون دوللار قولما-قول اقشا اينالىمدا ەكەن. سونىڭ 4 تريلليونى اقش ەكونوميكاسىنا جۇمىس ىستەيدى. ال قالعان 8 تريلليون دوللاردىڭ قىزمەتى باسقا. شىندىعىندا، دوللاردى اينالىمعا سالىپ وتىرعان اقش مەملەكەتى ەمەس، ترانسۇلتتىق كومپانيالار مەن ترانسۇلتتىق بانكتەر. دەمەك ولار دوللاردىڭ وتە قۇنسىزدانۋىنا ق ۇلىقتى ەمەس. مىسالى، الەمدە 52 ترانسۇلتتىق كورپوراسيا بولسا، سونىڭ 36-سى امەريكالىق. مىنە، بۇلار دوللاردىڭ كۇيرەۋىنە جول بەرمەيدى. سونداي-اق ەكونوميكالىق قۋاتى جاعىنان ەكىنشى ورىندا تۇرعان قىتاي ٴوز رەزەرۆىندە 1،5 تريلليون، ٴۇشىنشى ورىنداعى جاپونيا 1 تريلليون دوللاردى ۇستاپ وتىر. ەگەر دە اقش دەفولت بولاتىن بولسا، ولار ايعا قاراپ وتىر دەيسىڭ بە؟ تاعى ٴبىر ماسەلە، الەمدەگى رەزەرۆتىڭ 80 پايىزى دوللارمەن ساقتالۋدا. وسىعان قاراپ، دوللاردىڭ كۇنى ٴبىتتى دەۋگە بولا ما؟ جوق.

سەيسەن امىربەك ۇلى

http://www.aikyn.kz/index.php؟option=com_content&task=view&id=8999&itemid=2

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!