اقش ادامزاتقا نە «سىيلايدى»؟

تاياۋدا حالىقارالىق دەڭگەيدە كوپتەن بەرى «ۋ-شۋعا» اينالعان تاقىرىپ اقش كونگرەسىندە ارنايى قارالدى. ول - حالىقارالىق رەيتينگتىك اگەنتتىكتىڭ اقش مەملەكەتى بورىشىنىڭ كولەمى ۇلعايعانىن رەسمي تۇردە مويىنداۋ تۋرالى تالابى بولاتىن. اقىرى مەملەكەتتىڭ ەكونوميكا ٴمينيسترى تيموتي گەيتنەر كونگرەستە بايانداما جاساپ، مەملەكەتتىك قارىز مولشەرىنىڭ ۇلعايعاندىعىن زاڭداستىرۋ ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە قويدى. ارينە، بۇل جونىندە رەسپۋبليكالىق پارتيا مۇشەلەرى باسىمدىققا يە كونگرەستە دەموكراتياشىل بيلىك پارتياسىنىڭ وكىلى گەيتنەر ٴبىرشاما «تەرلەگەن» شىعار. ٴبىراق ناتيجە كۇتكەندەگىدەي بولدى. كونگرەس اقش مەملەكەتتىك قارىزى مولشەرىنىڭ ٴوسىمىن مولايتۋعا كەلىسىم بەردى.

ٴبىز وسىلاي بولاتىنىن «و باستا-اق» بىلگەنبىز. ويتكەنى دەموكراتيالىق بيلىكتىڭ قارسىلاسى بولعانىمەن رەسپۋبليكاشىلدار اقش مۇددەسىن ٴارقاشاندا نەگىزگى قورعاۋشىلار ەكەنى بارشاعا بەلگىلى. سوندىقتان دا ولار بۇل جولى دەموكراتياشىل باراك وباما بيلىگىنىڭ ۇسىنىسىن ەمەس، اقش مۇددەسىن قورعاپ شىقتى. سەبەبى حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىگى «ەگەر اقش مەملەكەتتىك بورىش كولەمىنىڭ ۇلعايعاندىعىن زاڭدى تۇردە مويىنداماسا مەملەكەتتى «دەفولت» دەپ جاريالاپ، نەسيەلىك رەيتينگىن «تۇراقتىدان» «سەنىمسىزگە» كوشىرەتىنىن مالىمدەگەن بولاتىن. مۇنداي جاعداي بۇل مەملەكەت ٴۇشىن «تىرىدەي جەرلەنگەنمەن» بىردەي. ويتكەنى حالىقارالىق اگەنتتىكتىڭ مۇنداي باعاسى جاريالانسا بولدى ينۆەستورلار جۇزدەگەن ميلليارد ٴتىپتى تريلليونداعان دوللاردى قۇرايتىن مول قارجىنى بۇل مەملەكەتتەن الىپ قاشۋعا ۇمتىلادى. ال مەملەكەتتىڭ قاراپايىم تۇرعىندارى بولسا «بارىن امان ساقتاۋ» ماقساتىندا بانكىلەردەن دەپوزيتتىك سالىمدارىن قايتارىپ الۋ كەزەگىن ٴدال 2007 جىلداعىداي بىرنەشە شاقىرىمعا سوزىپ جىبەرەرى ٴسوزسىز. بۇل تۇپتەپ كەلگەندە قۇردىمعا كەتۋدىڭ ٴوزى بولىپ شىعار ەدى. كونگرەسمەندەر تۋراسىنا كەلگەندە گەيتنەر ۇسىنىسىنا كەلىسىم بەرگەن جوق، اقش مەملەكەتىنىڭ قۇردىمعا كەتۋىنە جول بەرمەدى. يا، بۇلاي بولماعاندا ٴقازىردىڭ وزىندە مەملەكەتتىك بەرەشەگى 14 تريلليون دوللاردان اسىپ كەتكەن اقش مەملەكەتىن تۇتاستاي جىلدىق ىشكى جالپى ونىمىمەن اۋكسيونعا شىعارىپ ساتسا دا ينۆەستورلار قاناعاتتانبايتىنداي جاعداي قالىپتاسار ەدى. ويتكەنى اقيقاتقا تۋرا قارار بولساق، اقش ٴقازىردىڭ وزىندە دەفولتتىق جاعدايداعى مەملەكەت. ونىڭ ٴحالى ەۋروپانى شۋلاتىپ جاتقان گرەكيادان دا ناشار.
يا، ٴسويتىپ اقش مەملەكەتتىك بورىشىنىڭ وسكەندىگىن زاڭدى تۇردە مويىنداۋ ارقىلى حالىقارالىق دەڭگەيدە دەفولت اتانۋدان امان قالدى. ەندى نە بولادى؟
ٴالقيسسا، مۇنداي مويىنداۋ - ٴدال قازىرگى تاڭدا اقش بيلىگىندە رەفورمالار جۇرگىزۋ تۇگىل كۇندەلىكتى جۇمىستى اتقارۋ ٴۇشىن تولەيتىن قاراجات تا جوق دەگەن ٴسوز. ٴبىر قىزىعى الەمدەگى دوللار ماسساسى اقش مەملەكەتتىك بورىشىنان بىرنەشە ونداعان ەسە كوپ. ٴبىراق ول اقش مملەكەتىنىڭ مەنشىگى ەمەس، باسقا مەملەكەتتەردىڭ نەمەسە جەكەلەگەن بايلاردىڭ مەنشىگى بولىپ تۇر. قىزىق، دوللاردى باسىپ شىعاراتىن بانكنوتتار فابريكاسى بار الەمدەگى جالعىز مەملەكەت قازىناسىندا دوللار جوق. بۇعان ەندى نە دەرسىز؟ «بىرەۋگە ور قازبا، ٴوزىڭ تۇسەسىڭ» دەگەن قازاق حالقىنىڭ دانالىق ەسكەرتۋى ٴقازىر اقش مەملەكەتىنە ارنايى ايتىلعانداي. ٴوز دوللارى وزدەرىنە جاۋ بولىپ شىقتى دەگەن وسى.
ٴبىزدىڭ بىلەتىنىمىز - اقش بيلىگى بۇدان بىلاي دا «اداسقاننىڭ الدى ٴجون، ارتى سوقپاق» ۇستانىمىنان ايىرىلمايدى. ويتكەنى بۇل مەملەكەتتە بيلىكتىڭ بەت بۇرىستى شەشىم قابىلداۋعا زاڭدى قۇقى جوق. سوندىقتان دا بيلىك تاعى دا بانكنوتتار فابريكاسىنا تاۋلىگىنە 24 ساعات بويى جۇمىس ىستەتىپ دوللار باسىپ شىعارۋدى جالعاستىراتىن بولادى. قانشا؟ ول جاعى وزدەرىنە عانا بەلگىلى. ال ٴبىزدىڭ شامالاۋىمىزشا 1-2 تريلليون دوللار ٴتۇيىندى ماسەلەنى شەشە المايدى. 2007 جىلدان كەيىن اينالىمعا جىبەرىلگەن 7 تريلليون دوللار دا ساحارا شولىنە تۇسكەن تامشىداي «جوعالعان». دەمەك، «شولگە تامشى ٴتۇستى» دەۋ ٴۇشىن دە ەڭ كەمى 7 تريلليون دوللار كەرەك. ٴبىراق اقش مەملەكەتتىك بەرەشەگى ٴقازىردىڭ وزىندە 14 تريلليون دوللاردان ارتىق. وسىنى ەسكەرسەك بۇل مەملەكەت باسىنا تونگەن بۇلتتى سەيىلتۋ ٴۇشىن دە 20 تريلليون دوللاردى قاجەت ەتەتىندەي. ولاي بولسا مۇنداعى ٴۇش بانكنوت فابريكاسىنا تاۋلىگىنە 24 ساعات جانە ەڭ كەمى 1 جىل ٴۇزىلىسسىز جۇمىس ىستەۋىنە تۋرا كەلەدى. مۇنىڭ الەمگە تيگىزەر اسەرى اسا قورقىنىشتى. سەبەبى اسا مول مولشەردەگى دوللار ەميسسياسى حالىقارالىق ۆاليۋتانىڭ شەكتەن تىس قۇنسىزدانۋىن ومىرگە اكەلەدى. بۇعان دەيىن باسقا ەمەس، حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ ساراپشى ينستيتۋتتارى دوللار 2011 جىلى 25 پايىزداي قۇنسىزدانادى دەگەن بولاتىن. سول ينستيتۋت ساراپشىلارى التىننىڭ ۋنسياسى 1600 دوللاردان اساتىنىن، مۇناي باررەلى 130 دوللاردان دا جوعارىلاپ كەتەتىن ٴوز بولجامدارىنا ەنگىزگەن ەدى. ٴبىراق بۇل بولجام جاريالانعاندا اقش كونگرەسىنىڭ قانداي شەشىم قابىلدايتىنى بەلگىسىز بولعان. دەمەك، كوپ ۇزاماي وسى ۆاليۋتا قورى دوللار دەۆولۆاسياسى مولشەرىن وسىرۋگە ٴتيىس. ولاي بولسا التىن دا، كومىرسۋتەكتەرى دە، وندىرىستىك مەتالدار دا بولجانعاننان قىمباتتاي تۇسەدى. بۇل، ارينە، ٴبىزدىڭ قازاقستان ٴۇشىن ٴتيىمدى. سولاي بولا تۇرسا دا ۇلتتىق قورلارىمىزداعى ۆاليۋتالىق مول قازىنانىڭ جاعدايى الاڭداتا بەرەدى. ال وتانداستارعا اقشالارىڭدى نەگىزىنەن ۇلتتىق ۆاليۋتا كۇيىندە ۇستاڭدار دەپ كەڭەس بەرەر ەدىك. مىنەكي، «اقش بورىشىنىڭ ۇلعايعانىن رەسمي مويىنداۋ ادامزاتقا نە «سىيلايدى»؟» دەگەن سۇراقتىڭ ناقتى جاۋابى وسى. بۇل بىرەۋدى كۇلدىرىپ، بىرەۋدى جىلاتسا دا ناقتى ومىرىمىزدەن ورىن الاتىن ٴبىر «قۇقاي».

تاڭشولپان بەكبولات

http://www.aikyn.kz/index.php؟option=com_content&task=view&id=8862&itemid=2

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!