ەڭبەكتىڭ ٴقادىرىن بىلگەندەر

اۋدانىمىز نەگىزىنەن مال جانە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن تۇراقتى شۇعىلدانادى. جەر جاعدايى، جايلاۋى مەن كۇزدەۋى، كوكتەۋى مەن قىستاۋى مال شارۋاشىلىعىنا قولايلى، ٴشوبى شالعىندى تورت-تۇلىك مالعا قۇنارلى. سوعان ساي اۋداندىق اۋىلشارۋاشىلىعى ٴبولىمىنىڭ باسشىسى جانعالي بازاربايەۆ مال سانىنىڭ ارتۋىنا، ودان الىناتىن ٴونىم تۇرلەرىنىڭ ساپالىق جاعىنان كورسەتكىشتىڭ جاقسى بولۋىنا بىردەن-بىر كوڭىل ٴبولىپ كەلەدى.

اۋدانىمىز نەگىزىنەن مال جانە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن تۇراقتى شۇعىلدانادى. جەر جاعدايى، جايلاۋى مەن كۇزدەۋى، كوكتەۋى مەن قىستاۋى مال شارۋاشىلىعىنا قولايلى، ٴشوبى شالعىندى تورت-تۇلىك مالعا قۇنارلى. سوعان ساي اۋداندىق اۋىلشارۋاشىلىعى ٴبولىمىنىڭ باسشىسى جانعالي بازاربايەۆ مال سانىنىڭ ارتۋىنا، ودان الىناتىن ٴونىم تۇرلەرىنىڭ ساپالىق جاعىنان كورسەتكىشتىڭ جاقسى بولۋىنا بىردەن-بىر كوڭىل ٴبولىپ كەلەدى. ەگىن شارۋاشىلىعىنىڭ اياق الىسى قازىرگى تاڭدا كوڭىلگە توق. بيىلعى جىلى 23 اۋىلدىق وكرۋگتەر بويىنشا بارلىق سەبىلگەن داقىلدار 97662 گەكتاردى قۇراعان بولسا، ونىڭ ىشىندە 18900 گەكتار كۇزدىك بيداي، 27966 گەكتار جازدىق ارپا، 616 گەكتار داندىك جۇگەرى، 2006 گەكتار ماقسارى، 1330 گەكتار مايبۇرشاق، 1658 گەكتار كارتوپ، 984 گەكتار كوكونىس، 602 گەكتار ٴتۇرلى باقشا ونىمدەرى، 807 گەكتار سۇرلەمدىك جۇگەرى ەگىلگەن بولاتىن. سونىمەن بىرگە، 4029 گەكتارعا ٴبىر جىلدىق ٴشوپ، 1250 گەكتارعا كوپ جىلدىق ٴشوپ، 36914 گەكتارعا بۇرىنعى سەبىلگەن كوپ جىلدىق ٴشوپ مال ازىعى رەتىندە پايدالانىلاتىن بولادى. اۋداندىمىزدىڭ مالى، ٴوز ٴتولى ەسەبىنەن كوبەيىپ كەلەدى. قىستاۋدان سوڭ، بارلىق مال ٴتۇرى كوكتەمگى ٴتول الۋ ناۋقانىنان سوڭ، بىرتىندەپ جايلاۋعا كۇتىلىپ باعىلۋدا. بيىلعى اۋا-رايىنىڭ اپتاپ ىستىعىنا قاراماستان استىق ورۋ مەن ٴشوپ شابۋ ناۋقانى ويداعىداي ٴوتىپ، ارنايى ورىن مەن قامباعا جينالدى.
اۋدانداعى شارۋا قوجالىقتارى مەن بىرگە اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىستىك كووپەراتيۆتەرى مەن جاۋاپكەرشىلىگى شەك-تەۋلى سەرىكتەستىگى كۇزگى جيىن تەرىمنەن باستاپ، الداعى قىستىڭ قامىن جازدا ويلاپ، مال ازىعىنىڭ بەرىك قورىن جاساپ ۇلگەردى. از كۇننەن سوڭ، كۇزگى مال ۇرىقتاندىرۋ ناۋقانى باستالاتىن بولادى. ٴوز كەزەگىندە جىلىجايدا كوكونىس تۇرلەرىن ٴوسىرىپ، ىسىراپسىز جيناپ الۋدىڭ العى شارتتارى جاسالعان. جىل وتكەن سايىن جىلىجايلار سانى ارتىپ كەلەدى. مۇندا جۇمىسشىلار تاڭمەن تالاسا تۇرىپ، ماڭداي تەرلەرىن توگىپ، كوكونىستى كۇتىپ-باپتاپ ٴوسىرىپ، سۋعارىپ، دارىلەپ جۇيەلى ٴىستىڭ تياناعىن كەلتىرىپ جاتىر. ارينە، مول ٴتۇسىم الۋ ٴۇشىن جاقسىلاپ جۇمىس ىستەۋ شارت. قاشاندا ادال ەڭبەكتىڭ قايتارىمى مول بولادى. سونىمەن جىلىجاي جۇمىستارىن كوزبەن كورىپ، كوڭىل سەندىرۋ ٴۇشىن اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىق ٴبولىمىنىڭ باس مامانى باس اگرونوم قايرات تويشىبەكوۆپەن ارنايى ٴىسساپارعا شىققان بولاتىنبىز. باعىتىمىز – جامبىل اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى جول بويىندا ورنالاسقان جىلىجاي جۇمىسىمەن شۇعىلداناتىن «نۇرقال» شارۋا قوجالىعى جەتەكشىسى قالدىباي ٴابدىقۇلوۆ. اۋدانىمىزداعى جىلى جايلاردىڭ قازىرگى كەزدەگى جۇمىستارىمەن قايرات جانداۋلەت ۇلى جاقىنىراق تانىستىرىپ، كوكونىس تۇرلەرىنە ەرەكشە كۇتىپ-باپتاۋ جۇمىستارىنىڭ قاجەت ەكەندىگىن، بارلىق داقىلداردى ەگەر كەزدە سورتتىق تۇقىمداردى تاڭداۋ كەرەكتىگىن، سونىمەن بىرگە اگروتەحنيكالىق ٴىس-شارالاردى (جەر جىرتۋ وڭدەۋ، سەبۋ، شوپتەۋدى) ٴوز ۋاقتىسىمەن ورىندالۋ كەرەك-تىگىن جونىندەگى ورنىقتى ويىن ورتاعا سالدى. مەجەلى ۋاقىتتان سوڭ اۋماعى ۇلكەن جىلىجايعا اتباسىن تىرەدىك. ٴبىزدى جۇمىس باسىندا جۇرگەن جالىن جىگەرلى جاس ماقسات ٴابدىقۇلوۆ قارسى الىپ جىلىجايدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن جاقىن تانىستىردى. جىلىجايدىڭ اۋماعى 1،6 گەكتاردى قۇرايدى ەكەن. ٴبىرىنشى داقىل بويىنشا قىزاناق پەن قيار ٴونىمى جينالىپ، اۋدانداعى ۇزىناعاش پەن «التىن وردا» بازارلارىنا تومەن باعادا وتكىزىلگەن بولىپ شىقتى. ٴقازىر ەكىنشى داقىل بويىنشا قىزاناق پەن قيارعا كۇتىپ-باپتاۋ، دارىلەۋ، تىڭايتقىش بەرۋ جۇمىستارىمەن 10 جۇمىسشى اينالىسۋدا ەكەن. كوكونىس ونىمدەرى تامشىلاتىپ سۋعارۋ ارقىلى ەرەكشە كۇتىمگە الىنعان. جىلىجاي ٴىشى تۇگەلدەي ارنايى جىلۋ باتارەيالارىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن، بارلىق اگرو-تەحنيكالىق شارالار تولىعىمەن ساقتالىپتى. قىزاناق پەن قياردىڭ تامىرلارى شىرىمەس ٴۇشىن جەر استى تامىرلارىنا ارنايى تىڭايتقىش سىڭىرگەن. بيىلعى ٴتۇسىم مولشەرى جاقسى بولىپتى. مۇنداعى جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسى – 55000 تەڭگە. جاتىن ورىن، تاماقپەن قامتاماسىز ەتىلگەن. ٴدال قازىرگى ۋاقىتتا قىزاناق قايتادان ٴتۇيىن سالىپ جاتقاندىعىنا كۋا بولدىق. جىلىجايداعى قىزاناق 90-120 كۇندە ال، قيار 45 كۇندە تولىق ٴپىسىپ جەتىلەدى ەكەن. ال، جۇمىسشىلار بولسا بەل شەشپەي بىلەك تۇرە تاڭنىڭ اتىسىنان كۇننىڭ باتىسىنا دەيىن جىلىجايدا ەڭبەكتەنۋدە. ماقسات قوجالىق جەتەكشىسى – قالدىباي اعانىڭ نەمەرەسى جاس تا بولسا باس بولىپ، بارلىق جۇمىستى ٴوز جاۋاپكەرشىلىگىنە الىپتى. تالابى تاۋ قامالىن بۇزارلىقتاي ماقساتتىڭ تىرلىگىنە ريزا بولىپ، ٴىسىڭ بەرەكەلى ٴار كۇنىڭ مەرەكەلى بولسىن دەگەن نيەتپەن قاراقىستاق اۋىلىنا جول تارتتتىق. بۇل اۋىلدىق وكرۋگتە دە شارۋاسى شالقىعان قوجالىقتار ەگىن جانە مالمەن شۇعىلدانىپ جاتقان جايى بار. سولاردىڭ ٴبىرى ٴنۇسىپوۆ امانتاي باسقاراتىن «امانتاي» شارۋا قوجالىعىنىڭ ٴىسى ٴونىمدى ەكەن. قوجالىق يەسىنىڭ زايىبى نازىمدى جۇمىس باسىنان كەزدەستىردىك. وزدەرى وسىرگەن قىزاناق، قيار، قىرقابات، بايالدى، قىزىلشا، كارتوپ، پياز، اشتى جانە ٴتاتتى بۇرىشتى ساۋدا سورەسىنە شىعارىپ قويىپتى. اتالعان كوكونىس تۇرلەرىنە اۋىل تۇرعىندارىنان سۇرانىس ارتىپتى. باعاسى قالتا كوتەرەرلىك ۇلكەن بازارلاردان تومەن باعامەن ساتىلۋدا ەكەن.
«حالقىمىزدا ەڭبەك ەتكەن ٴىشىپ جەيدى» دەگەن قاناتتى ٴسوز بار عوي. سوعان دا ساي وتاعاسى امانتاي باستاپ، وسى كوكونىس ٴوسىرۋدى تۇراقتى قولعا الدىق. ەرتە كوكتەمنەن باستاپ جانۇيا مۇشەلەرى بولىپ، كوكونىس تۇرلەرىن كۇتىپ-باپتاپ، سۋعارىپ، شوپتەپ ەڭبەك ەتەمىز. ارينە، ايتار اۋىزعا وڭاي بولعانىمەن كوكونىستى ٴوسىرىپ ٴونىمىن جيناۋ كۇردەلى جۇمىس. ەرىنبەي ەڭبەك ەتسەڭ عانا ٴونىمىن تاتاسىڭ سودان سوڭ، بازارعا شىعارىپ ساتاسىڭ، ناتيجەسىندە ٴوزىڭدى اسىراپ، بالا-شاعاڭدى باعاسىڭ، ال تيىننان تەڭگە قۇراۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي دەسەم، قاتەلەسپەيمىن. اۋداندا جانە الماتىدا دا وتكىزىلىپ جۇرگەن اۋىل شارۋاشىلىعى جارمەڭكەسىنە قاتىسىپ كەلەمىز. قاشان دا ەرىنبەسەڭ – ەڭبەگىڭ جانادى. وعان ٴبىز وتباسى مۇشەلەرى تولىق كوز جەتكىزدىك. “ەڭبەك ٴقادىرىن ٴتۇسىنىپ، جەرگە ەڭكەيسەڭ جەمىسىن تەرەسىڭ”، – دەگەن نازىم رىسقۇلوۆانىڭ ٴسوزىن قوستاپ، ونىمدەردىڭ مول بولىپ، تابىستارىڭ تاتىمدى، ەڭبەكتەرىڭ جەمىستى بولسىن دەدىك.
جۇردەك نيۆامەن قايتادان جولعا شىعىپ، ۇڭگىرتاس اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراي باعىت الدىق. كولىك تەرەزەسىنەن اينالاعا كوز سالىپ كەلەمىز. ٴشوپ سارعايىپ كەڭ دالا التىن تۇسكە مالىنعان. كۇز ايىنىڭ تابالدىرىق اتتاعانىنا تاعىدا ٴبىر كوز جەتكىزدىك. كولىك رولىندە وتىرعان قايرات بولسا، كۇز شارۋا ايى ەكەنىن تىلگە تيەك ەتىپ، جيىن-تەرىمنىڭ ويداعىداي ٴوتىپ جاتقانىن، سونىمەن بىرگە اگرونوم ماماندىعى سان-سالالى تۇرگە بولىنەتىندىگىن شارۋا ادامدارىمەن اقىلداسا، بىرلەسە جۇمىس ىستەۋدىڭ وڭ ناتيجە بەرەتىندىگىن ايتىپ، ٴوزىنىڭ بۇل سالادا ٴبىراز ىس-تاجىريبە جيناقتاپ ۇلگەرگەنىن بايقاتتى. كەلەسى كەزەكتە ناۋقاندىق جۇمىستىڭ كورىگىن قىزدىرىپ جاتقان قوجالىقتاردىڭ ٴبىرى – «جۇلدىز» شارۋا قوجالىعى باسشىسى بەيبىتجان ٴمۋسيندى قاربالاس جۇمىس باسىنان كەزدەستىردىك. قوجالىق جۇمىسشىلارى بولسا كارتوپ قازۋ مەن شۇعىلدانىپ، قۇلشىنا ەڭبەككە كىرىسىپتى. يۋمز تراكتورىن تىزگىندەگەن جىگىت اعاسىنىڭ جان-جاعىنا قاراۋعا مۇرشاسى جوق، بار ىنتاسى جۇمىستا. قازىلعان كارتوپتى ەكى جۇمىسشى جيناپ ٴجۇر، ماڭدايدان اققان تەرلەرىن دە قارايتىن ەمەس، بار ماقساتتارى كارتوپتى قاپتاپ ۇلگەرۋ عانا. تاۋ تۇلعالى ازامات، قوجالىق جەتەكشىسى بەيبىتجاندى اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارى تۋرالى اڭگىمەگە تارتقانىمىزدا بۇرىننان تانىس باۋىرلارشا:
“جەردىڭ ٴقادىرىن ٴتۇسىنىپ، ەرىنبەي ەڭبەكتەنسەڭ ماڭداي تەرىڭ اقتالادى. مەنشىگىمدە 32 گەكتار سۋارمالى جەرىم بار. ونىڭ ىشىندە 10 گەكتار جەرگە، كارتوپ، ٴتاتتى جانە اشتى بۇرىش، قىزاناق، اسقاباق، ٴوسىردىم. كارتوپتىڭ شىعىمدىلىعى بيىل تومەن بولىپ تۇر. وزدەرىڭىز كورىپ تۇرسىزدار ٴشوپ باسىپ كەتتى بىلتىر ٴتۇسىمى جاقسى بولعان ەدى. اۋا-رايىنان با، تولىق بىلە الماي تۇرمىن دەپ ماڭداي تەرىن ٴبىر سىپىرىپ تاستاپ، اڭگىمەسىن جالعادى. قازان اۋزى جوعارى بۇيىرعانىن الۋدامىز. قۋاتتى تەحنيكادان 1 يۋمز تراكتورى مەن 1 كومباين، 1 ك700 تاركتورلارى ٴوز قاجەتىمە جاراۋدا. بۇدان بولەك 240 گەكتارعا جازدىق ارپا، 120 گەكتارعا كۇزدىك بيداي ەگىپ، ٴوز ۋاقتىسىندا ورىپ، جيناپ الدىم. كوكونىستى بازارعا شىعارىپ جانە اۋىلدا ساتىلىمعا شىعارامىن. باۋىرىم نۇرلان ەكەۋمىز قوجالىق جۇمىستارىنىڭ بارلىق تۇرىنە جاۋاپتىمىز. قالاي دەسەك تە، شالقايىپ جاتقانعا جان جۋىمايدى. كىمدە-كىم الدىمەن ەڭبەك ەتسە عانا تابىستىڭ تايقازانىن تاسىتۋعا بولادى. ارينە، بارلىق داقىل مەن كوكونىستىڭ بىردەي بابىن تابۋ مۇمكىن ەمەس، بارىنە توزىمدىلىك پەن شىدامدىلىق ىزدەنىس كەرەك. حالقىمىزدا «تالپىنعان تاۋ اسادى» دەگەن قاناتتى قاعيدا بار. شامامىزعا قاراي تالپىنىپ، تىرلىك جاساۋدامىز. تەك قانا بەرەكەسىن بەرسىن دەيمىز. ەلدە بولسا، ەرنىڭە تيەدى. سوعان ساي ەل قاتارلى ەڭبەك جاساپ، ەڭسەمىزدى تىكتەۋدەمىز دەدى. قوراسى مالعا وتباسى جانعا، قامباسى دانگە، ٴار كۇندەرى بەرەكەگە تولعان قوجالىق يەسى بەيبىتجاننىڭ تىرلىگىنە ريزا بولىپ، جولعا شىققاندا كۇن ٴتۇس مەزگىلىنە تايانىپتى.
ايدارلى، سارىتاۋقۇم مەن بوزوي ەلدى مەكەندەرى جارتىلاي شولەيتتى سورتاڭ جەردىڭ نەگىزىن قۇرايدى. اتالعان اۋىلداردىڭ جەر جاعدايى باقشا ونىمدەرى قاۋىن مەن قاربىز وسىرۋگە وتە قولايلى. كەڭەستەر وداعى تۇسىندا دا بۇل اۋىلدىڭ جۇرتشىلىعى قاۋىن، قاربىز ەگىپ، سونىڭ يگىلىگىن كورگەنى بەلگىلى. سول كەزدىڭ وزىندە اقشي، بوزوي مەن ايدارلىنىڭ ٴتىل ۇيىرگەن قاۋىن، قاربىزىنىڭ ٴدامى-اي دەپ تامسانىپ ايتىپ جۇرەتىن ەدىك. باقشا داقىلدارىن ٴوسىرۋ ٴالى دە ٴوز جالعاسىن تاۋىپ كەلەدى. ٴقازىر دە وسى ٴۇش ەلدى مەكەندەگى تۇرعىندار بۇرىنعى كاسىبىنەن قول ۇزبەي قاۋىن، قاربىزبەن تۇراقتى شۇعىلدانىپ ٴجۇر. سولاردىڭ ٴبىرى ايدارلىلىق باقتيار ەسكەلوۆ مەنشىگىندەگى 6 گەكتارعا قاربىز ەككەن بولاتىن. كوكتەمنەن باستاپ وتباسى مۇشەلەرىمەن بىرىگىپ، شوپتەپ، سۋعارىپ ەسەلەپ ەڭبەكتەندى. جاز بويى ەڭبەكتەرى زايا كەتكەن جوق. ٴتۇسىمى دە كوڭىلگە توق. بۇل باقشا داقىلدارىنا ەرەكشە كۇتىم كەرەك. ەڭ كەرەكتىسى ۋاقىتىسىندا سۋعارىپ، اراسىن سيرەتىپ، بارىنشا كوڭىل بولسە، عانا ٴونىم بەرەدى.
سونىمەن باقتيار 6 گەكتاردان كوڭىلىندەگىدەي قاربىز ٴتۇسىمىن الىپ، ساۋداعا شىعارىپ، اۋدان تۇرعىندارىن ٴتاتتى قاربىزبەن قامتاماسىز ەتتى. تاعى ٴبىر وسى اۋىلدىڭ تۇرعىنى اباي مۇسايەۆ تا قاربىز بەن قاۋىن ٴوسىرۋدىڭ شەبەرى. بۇل جۇمىسقا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ بارلىعى بىردەي توسەلگەن. كوكتەم شىعا سالىسىمەن اتىزعا شىعىپ، قاربىز ٴدانىن ٴسىڭىرىپ، اپتاپ ىستىققا قاراماستان قولدارىنا كەتپەن مەن كۇرەك الىپ، ەڭبەك ٴدۇبىرىن قىزدىرادى. قاربىز ٴتۇيىن سالعان كەزدەن باستاپ، بوزتورعاي شىرىلىنان ويانىپ، جۇمىس باسىنا اتتانادى. سودان ەل ورىنعا وتىرعان كەزدە عانا ورالىپ، بەلىن جازادى. قاراماعىنداعى 5 گەكتاردان مول ٴونىم الىپ، بارعا قاناعات ەتىپ وتىرعان جايى بار. اباي قاۋىننىڭ سورتىن وزگەرتۋدى قولعا الىپ، گۋربەك جانە امىرە قاۋىنىن بۋدانداستىرىپ، ناتيجەسىندە “سامال” قاۋىنىن ٴوسىرىپ، ٴونىمىن الدى. قاۋىندى بىر-بىرىمەن بۋدانداستىرۋ دا وڭاي شارۋا ەمەس. ونىڭ دا وزىنە ٴتان جۇمىستارى جەتەرلىك. بارلىق جاعىنان زەرتتەپ، زەردەلەۋدى قاجەت ەتەتىن ەرەكشە ەڭبەكتىڭ ٴبىرى. بيىلدان باستاپ سامال قاۋىنى اۋدان جۇرتشىلىعىنىڭ تالعامىنان شىعىپ، ٴدامى ٴتىل ۇيىرەدى دەگەن ٴۇمىتتى ويدامىز.

تۇرسىنجان اسقار ۇلى.

ٴبىزدىڭ telegram-پاراقشامىزدا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى جاڭالىقتارى. جازىلىڭىزدار!